Арт

Альгерд Бахарэвіч. Мае дзевяностыя. Школа

Альгерд Бахарэвіч у 11-м класе школы. Фота з архіву аўтара

 

«Журнал» працягвае публікацыю новай кнігі Альгерда Бахарэвіча. Першую частку яе частку можна пачытаць тут.

Жыццё мінскіх ускраінаў, Шабаны пачатку 1990-х, першыя відэасалоны і пад’ездны рок – у наступнай частцы шчырай аўтабіяграфічнай кнігі «Мае дзевяностыя». Пачытайце.

Разьдзел другі. Школа

Стратэгічны аб’ект асобага прызначэньня

Прыяжджаючы да бацькоў у госьці, я выходжу на балькон пакурыць і бачу яе там, унізе. Сваю 142-ю “сярэднюю агульнаадукацыйную школу г. Мінска”.

Зь дзявятага паверху бацькоўскага дому маю школу відаць вельмі добра: карычневы будынак зь вялікім ганкам, на якім мы гулялі ў старажытную гульню ўсіх эўрапейскіх шкаляроў – квача. Ганак напраўду досыць арыгінальны: прыступкі падымаюцца да ўваходу паміж дзьвюх вялікіх каменных сьценак-парэнчаў. Гэтыя сьценкі і цяпер нагадваюць выстаўленыя наперад лапы нейкай агромністай істоты. Больш за ўсё мая школа падобная да сфінкса. Позірк яе вокнаў-вачэй скіраваны некуды далёка, у Гатава, Лошыцу, Чыжоўку, у Маскву, Амэрыку, Афрыку, Атлянтыду, на Марс і на Вэнэру. Я заўсёды пачуваўся малым і нікчэмным, калі апынаўся перад гэтым ганкам, у яшчэ не самкнутых, але ўжо адчувальных абдымках каменных лапаў. Цяпер яна, вядома ж, выглядае не такой масіўнай і велічнай, мая школа. Проста двухпавярховы будынак. Першая турма. Другі дом. Дом, у якім ты жыў і выжыў.

Дом, у якім дарослыя асобіны твайго біялягічнага віду, не зьвязаныя з табой крэўнымі сувязямі, спрабавалі зрабіць зь цябе чалавека. То бок навучыць жыць у зграі. Перадаць табе назапашаныя зграяй веды, абараніць ад свабоды, даць навык паслухмянасьці, пазнаёміць з важакамі, прымусіць цябе прайсьці ініцыяцыю. Упэўніцца, што ты не нясеш пагрозы іхнай супольнасьці. Што ты такі самы, як яны. Прынамсі, на першы погляд, самы важны для таго, каб тут ацалець.

Мне сорак тры. Я куру і гляджу на сваю школу, адчуваючы дзіўны неспакой. Яна паказвае ўсім сваім выглядам, што ня мае да мяне аніякага дачыненьня. Дый я пазіраю на яе абыякава, нібы паміж намі ніколі нічога не было. Але мы абое ведаем, што гэта няпраўда.

Школа – стратэгічны аб’ект асобага прызначэньня. Была. Ёсьць. Будзе.

Шабаны

Так, дзевяностыя я сустрэў школьнікам. І жыхаром Шабаноў – раёну, які яшчэ доўга будзе наводзіць жах на ўвесь горад: і сам па сабе, і як вобраз змрочнага індустрыйнага гета, у якім пануюць гвалт, савок, кіч, алькагалізм і беспрасьветнасьць.

Як выглядалі Шабаны на пачатку дзевяностых? Гэта было нагрувашчаньне шэрых дзевяціпавярховых бэтонных скрыняў, у ценю якіх нясьмела расьлі, хаваючы голыя галовы ў плечы, чэзлыя маладыя дрэўцы, і поўзалі па вузкіх разьбітых дарожках “жыгулі” і “масквічы”. Зямля, пакрытая тоўстым слоем утаптаных недапалкаў і бітага шкла. Смурод са станцыі аэрацыі. Гразь, якая не высыхала нават летам, вялізныя пусткі і катлаваны, засьмечаныя лясы і ўзьлескі, разьбіты асфальт вуліц, якіх тады было афіцыйна толькі дзьве і якія губляліся ў лябірынце аднолькавых будынін. Выбухі з палігону, ад якіх трэсьліся шыбы ў вокнах нашай кухні.

Шабаны, 1978 год. Фота: Эдуард Терешко

 

Паўсюль сноўдалі “абарыгены”, нецьвярозы рабочы люд з МАЗу і трактарнага, зь зямлі тырчала нейкае жалезьзе, на даляглядзе праступалі з туману коміны заводаў. Бойкі: шабаноўскія супраць вясковых, новыя Шабаны на старыя, прыхадні супраць сваіх. Вырваныя з лавак на двары дошкі, салдацкія рамяні, жалезныя пруты – каб махацца. Дзьве-тры дзяржаўныя крамы, у якіх мала што можна было купіць, некалькі школаў і садкоў…

У канцы 80-х тут зьявіліся перасяленцы з чарнобыльскай зоны, насельніцтва імкліва расло, пракарміць сям’ю рабілася ўсё цяжэй, потым увялі талёны, але мы, школьнікі, у той час мала задумваліся пра бацькоўскія клопаты. Мы гулялі ў ножыкі за хмызамі на школьным стадыёне – увесь час азіраючыся, бо маглі прыйсьці старэйшыя і адняць зброю: тлумач потым бацькам, куды падзеліся нажы з кухні. Расьсеўшыся на бэтонных плітах, мы рэзаліся ў “чу”, савецкімі манэткамі, здабываючы сабе сродкі на марозіва, газіроўку і піражкі. “Чу!” – па-змоўніцку зьвярталіся да цябе, заціснуўшы ў кулаку двушку, “чу”, адказваў ты – і гульня пачыналася: калі манэтка выпадала правільным бокам, ты выйграваў чужую. У васьмідзясятыя мы, наглядзеўшыся “Д’Артаньяна”, ладзілі дуэлі на шпагах з алюміневага дроту – пакуль старэйшыя ішлі сьценка на сьценку.

Усе гэтыя забавы ў 1991-м пакрысе сьціхлі. Надыходзіў час чагосьці іншага, новага, страшнага і прыцягальнага, і ўсе, нават малышня, адчувалі: нешта будзе.

Шабаны. Фота: Максім Тарналіцкі, Onliner

 

Wind of Changes

Мы ведалі, што сьвет не канчаецца ў Шабанах, але езьдзілі “ў горад” нячаста. Гета ёсьць гета. Я ведаў, што “дзявятка” ідзе ў Sierra Branca, Серабранку, 21-ы – на Трактарны завод, дзе пачыналася мэтро, 98-ы – на плошчу Леніна і далей, на амаль мітычны ў маім уяўленьні Захад, 55-ы – ва Ўручча, 93-ы – у аэрапорт.

Яшчэ нядаўна адсюль наогул хадзілі толькі дзявятка і дзевяноста трэці. Але 90-я няўхільна ўцягвалі колішні пасёлак Шабаны ў менскую мэтраполію. У сярэдзіне 90-х тут зьявіўся Цэнтар дзяцей і моладзі, фізкультурна-аздараўленчы комплекс з лазьняй і більярдам…

Альгерд Бахарэвіч з сябрам у пятым класе школы. Фота з архіву аўтара

 

Але калі я вучыўся ў школе, у Шабанах не было нічога. У кіно шабаноўскія езьдзілі або на Енісейскую, у “Родзіну”, або на Шарыкі, у “Камсамолец”. У паліклініку, пакуль паблізу ад майго дому не ўзьвялі жоўтую 36-ю, нас цягалі на варожую Ангарскую. У канцы 80-х у Шабанах адчыніўся першы відэасалён, дзе паказвалі заходнія баевікі, эротыку і хорар. Я туды так і не патрапіў – па-першае, быў яшчэ малы, па-другое, там сядзелі мясцовыя аўтарытэты са сваімі дзеўкамі, па-трэцяе, дорага.

Але зь відэа праблемы не было – бацька, усё жыцьцё захоплены тэхнікай, адным зь першых у Шабанах купіў патрыманы відэамагнітафон. А мне ў 90-м годзе – мой першы касэтны магнітафон, чырвоны, невялікі, зусім просты – я запісваў на яго з тэлевізара песьні з “Праграмы А” і беларускага “Кроку” (часам там паказвалі “Мрою”). Музыкі выглядалі на экране жахліва: быў відаць увесь грым, сіне-шэрыя твары ільсьніліся, БТ ужо тады валодала дарам ператварыць любога чалавека ў зомбі, прынамсі, вонкава…

У якой жа клясе я тады вучыўся? І зь якога году весьці адлік 90-х? З 91-га? Ну, недзе так; значыць, гэта дзявятая і адзінаццатая кляса, бо тады якраз была рэформа і трэба было пераскочыць праз адну ступень.

Час для Беларусі быў легендарны: усё навокал віравала, ад тэлевізара было не адарвацца, Савецкі Саюз падыхаў на вачах, кожны дзень прыносіў нейкія навіны, і на школьным быцьці гэта не магло не адбівацца. Цяпер я разумею, што сымбалем і жывым увасабленьнем гэтых пераменаў для нашай школы, для Шабаноў і для нашых перапалоханых імклівасьцю часу бацькоў была менавіта нашая дзіўная кумпанія. Кожны з нас увабраў у сябе дух свабоды як ніхто іншы ў гэтых сумных мясьцінах.

Шабаны. Фота: Lenochka Muraveiko

 

Макс. Слава. Лаўрэнцій. Лёха. Я.

Так, нас было пяцёра сяброў – амаль усе мы вучыліся ў адной клясе, толькі Лёха потым перавёўся ў іншую школу, у Новых Шабанах. Зь Лёхам мы сябравалі найдаўжэй – зь пятае клясы ажно да пачатку цяперашняй вайны ва Ўкраіне. Прызнаньня, на чыім ён баку ў гэтым супрацьстаяньні, нашае сяброўства ня вытрымала. Шкада.

Лёха любіў песьні Віктара Цоя і баявыя мастацтвы, добра вучыўся, качаўся, меў строгіх бацькоў і заўжды быў дужа, нават празьмерна галянтным кавалерам. І пры гэтым ён увесь час рабіў дзіўныя ўчынкі: напрыклад, часта хадзіў па Шабанах, аглушальна б’ючы ў далоні: і рэха стаяла па ўсіх дварах. Была ў яго нейкая жарсьць да гучнасьці: увесь сьвет мусіў ведаць, што ён існуе… Што ж, пачатку 90-х зь іхнымі лавінамі інфармацыі гэта пасавала. Гэта ён напалохаў неяк маю маму: пазваніў у дзьверы, думаючы, што адчыню я – выключыў сьвятло на пляцоўцы, накінуў капюшон, закаціў вочы і запаліў сьвечку, трымаючы перад самым тварам…

У той час, калі мы ўсе асвойвалі першыя гітарныя акорды, ён казаў, што хоча навучыцца граць на барабанах – і нашыя першыя “альбомы”, запісаныя на магнітафон, поўныя ягонага грукату: па скрынках, ночвах і місках. Што праўда, граць ён так і ня вывучыўся. У ягоным пад’езьдзе мы часта зьбіраліся цягам усіх дзевяностых: там і дагэтуль на сьцяне сьляды ад цыгарэтаў, якімі мы выпальвалі розныя надпісы, нібы пячорныя людзі – хто ведае, навошта.

Пад’ездны рок

У кожнага з нас быў свой пад’езд, а ў ім сваё месца, дзе ўсе зьбіраліся ажно пакуль не пакінулі назаўжды бацькоўскі дом. У Лёхі – лесьвіца паміж паверхамі, у мяне – пляцоўка каля сьмецьцеправоду, зь вялікімі, нязьменна бруднымі вокнамі, празь якія я глядзеў у той час на сьвет. У Макса і Лаўрэнція, якія жылі ў адным доме, такім месцам быў куфар, з тых, якімі і цяпер застаўленыя ўсе лесьвічныя пляцоўкі шматпавярховікаў: там перахоўваюць бульбу і моркву, розны гаспадарчы інвэнтар, старыя рэчы, санкі, закаткі, усялякі рыштунак… У Славы мы зьбіраліся радзей – магчыма, таму, што ў яго былі занадта неталерантныя суседзі.

Макс быў першым, хто пачаў сур’ёзна займацца музыкай і вывучыўся граць на гітары. А яшчэ ён хадзіў у школу ў швэдры – а мы ў школьнай форме. Здаецца, у той час Макс быў у захапленьні ад БГ – значная частка дзевяностых прайшла пад песьні “Акварыюму”. А яшчэ “Заапарку”, а яшчэ “The Doors”, і “T.Rex”, і Джэніс Джоплін… І процьмы іншых, пра якіх цяпер мала хто ўжо й памятае. Усе Шабаны слухалі найбрыдчэйшую папсу або мэталістаў: ад “Мэталікі”, “Мanowar” і AC/DC да “Арыі” і “Черного кофе” і гулялі ў “ты валніст ці мэталіст?”. А мы ўжо ў школе слухалі “Pink Floyd”, Джыма Морысана, Боўі, Ігі Попа, “Led Zeppelinн”, “The Cure“, любілі бітлоў, перапісвалі на касэты розны new wave і чыталі пра беларускі, расейскі і ўкраінскі рок у “Крыніцы”, “Піянэры”, “Бярозцы” і першых самвыдатаўскіх часопісах. І адчайна хацелі быць падобнымі да рок-зорак.

Альгерд Бахарэвіч з сябрам Максам. Фота з архіву аўтара

 

Ясна, як да нас ставіліся. Як да фрыкаў: “хіпаны”, “бітлы”, “валасатыя” – гэта былі самыя бяскрыўдныя мянушкі. Часта даходзіла да агрэсіі – такім, як мы, у Шабанах было нялёгка, тут усе мусілі гуляць па правілах. Гэтыя турэмныя правілы – тое, што мы ненавідзелі ўсёй душой… Правілы – і гопнікаў. Бо мы, безумоўна, жылі ў самым гопніцкім раёне сталіцы. Усе васьмідзясятыя я і іншыя “хлопчыкі з кніжкамі” былі для іх ідэальнай мішэньню – але як толькі мы ўсе зрабіліся старшаклясьнікамі, уся тая гапата села ў турмы, пайшла працаваць і абзавялася сем’ямі.

Новую гапату мы мала цікавілі, ёй патрэбная была маладая здабыча. Гопнік ёсьць гопнік, ён заўжды лузэр, нават калі яго выбіраюць у прэзыдэнты: тая гапата лічыла, што мы засвоілі ўрок, хоць усё было наадварот – досьвед паказвае, што з кожным нападам на яе свабода робіцца ўсё мацнейшай. Так ці інакш, у 1990-1991-м да нас чапляліся ўжо значна радзей. Хоць чалавеку зь іншага раёну ў Шабанах лепш было не зьяўляцца. А нам – на Ангары ці ў Чыжоўцы. Але тут, на раёне, мы былі сваімі – сваімі “чудзікамі”.

Слава, сувязь зь якім я даўно страціў (здаецца, ён зьехаў у Лёндан), быў у нас знаўцам заходняе музыкі – самай сучаснай і самай моднай. Сачыў за тэндэнцыямі і веяньнямі, выпісваў, перапісваўся, запісваў, усё як паложана. І сам сьпяваў, як Эліс Купэр. Макс і Слава мелі сапраўдны хаер – больш ці менш доўгі, я то адпускаў валасы, то стрыгся, Лёха і Лаўрэнцій хадзілі з чалавечымі фрызурамі – але ўсіх нас аб’ядноўвала прага нечым вылучацца з натоўпу. Быць такім, як усе, лічылася пошлым.

Памятаю, як я выглядаў на сваёй першай у жыцьці дыскатэцы: рваныя джынсы, цяльняшка, дэрматынавая куртка, булаўкі, піянэрскія кеды. Мне здавалася, што круцей апрануцца немагчыма. Ведаў бы я, наколькі сьмела пачну апранацца праз пару гадоў… А першай маёй аплявухай грамадзтву быў надпіс “Так нельзя”: я вышыў яго зялёнымі ніткамі на пінжаку і хадзіў так, пакуль мама яго не спарола. Мне падабалася быць блазнам.

Засталося расказаць крыху пра Лаўрэнція, чалавека зь бясспрэчнымі акторскімі здольнасьцямі і выключным пачуцьцём гумару. Збоку магло б падацца, што ён і ёсьць душа нашай кумпаніі, але душаў у яе было ўсё ж пяць – герархіяў мы не любілі. Ён заўжды насіў маску іранічнага дэндзі, так што калі мы пасталелі, гэта пачало нам усім надакучваць. Чаму яго звалі Лаўрэнцій, я ўжо ня памятаю. Мабыць таму, што ўдала пераймаў грузінскі акцэнт; тады паўсюль іранізавалі: Сталін, Бэрыя, ГУЛАГ, усе гаварылі пра рэпрэсіі 1930-х, але збольшага ў кантэксьце ўсяго СССР, пра Курапаты я тады ня чуў… Сталінская тэма пранікла нават у “Ералаш”. Аднойчы ў школе на перапынку мае сябрукі разьмеркавалі ролі: хто з нас Сталін, хто Молатаў, хто Бэрыя, хто Малянкоў… Пасьмяяліся і забылі. А да Лаўрэнція, “в міру” Сяргея – мянушка прыліпла. Мы сябравалі да 2001-га. Дзе ён цяпер – хто ведае.

Двор у Шабанах. Фота: Максім Тарналіцкі, Onliner

 

“Чудо”

Што да мяне – думаю, я быў сярод нас менш за ўсё зьвязаны з грамадзтвам, з тым, чым жыла большасьць. Усё ж мае сябры не зьбіраліся канчаткова супрацьпастаўляць сябе свайму атачэньню, у іх былі нейкія агульныя з аднагодкамі інтарэсы, звычкі, іх лічылі больш-менш нармальнымі, прытомнымі, сур’ёзнымі пацанамі. А я… Я наўмысна імкнуўся ізаляваць сябе ад усяго, што аб’ядноўвала шабаноўскую моладзь таго часу, я культываваў у сабе ізгойства, непадабенства, асобнасьць, я не хаваў, што не хачу быць такім, як яны.

Лепш за ўсё мне было з маімі кнігамі і з гітарай. У сьвеце, які я для сябе прыдумаў. Дзяўчаты пагардліва-замілавана казалі пра мяне: “Наше чудо”. Я нічога ня меў супраць. Я мог прыдумаць такое, што ім і ня сьнілася. І тое, што пра гэта мала хто ведаў, напаўняла мяне гордасьцю. “Наше чудо”. Добра, ня буду занадта прыніжаць сябе: былі дзяўчаты, якія прамаўлялі гэтыя словы ня толькі з пагардай або іроніяй, але і зь пяшчотаю.

Тым ня менш мы з Максам, Лаўрэнціем, Славам і Лёхам трымаліся разам, і ў гэтым, як ні круці, была нейкая сіла. Усе мы нешта пісалі: вершы, песьні… Напісаўшы, беглі паказваць іншым, на лесьвіцы нашых панылых бэтонных скрыняў, да сьмецьцеправодаў і брудных вокнаў загрувашчаных куфрамі пляцовак – чакалі крытыкі і падтрымкі. Гэта была нейкая апантанасьць творчасьцю – не пісаць сваё было сорамна.

Пазьней, ужо пасьля заканчэньня школы, тая нястрымная графаманія і тое трэньканьне на нашых першых гітарках прывялі да стварэньня розных музычных праектаў: у мяне будзе расьпі…йская і панкаўская “Правакацыя”, дзе Макс грацьме на гітары, у самога Макса блюзава-постпанкавае “Начало конца”, дзе я вазьму ў рукі бас, у Славы – цяжкая, гатычная і безнадзейна сур’ёзная “Divina Enema”, Лёха рабіў нам маральную падтрымку, а “брат Лаўрэнцій” пэрыядычна граў на сола-гітары то ў Макса, то ў мяне… Блытаніна, якой ніхто ўжо ня дасьць рады. Бляск і ўбоства, блюз і панк. Бля, як гэта было даўно.

Але “сур’ёзнае” музыцыраваньне пачалося пазьней, у студэнцкія часы. А пакуль што мы, школьнікі, зьбіраліся то ў кагосьці дома, то на вечна паўцёмных пляцоўках і пад гудзеньне сьмярдзючых ліфтоў (сцаць у ліфтах сярод дарослага насельніцтва Шабаноў было модна) дралі струны і сьпявалі тэксты ўласнага сачыненьня. Што мы рабілі яшчэ? Ні алькаголю, ні цыгарэт у нас у тыя школьныя гады я асабліва не прыпомню – а вакол нюхалі клей і пілі сьпірт і ласьёны. Усё ж мы належалі да культурных, хоць і вельмі непаслухмяных хлопчыкаў. Былі песьні, якімі мы задзяўблі ўсіх суседзяў, было абмеркаваньне прачытаных кніжак (мала чытаць было прыкметаю гопніцтва), было гарманальнае буйства, ад якога мы ўцякалі то ў эпатаж, то ў глыбокую мэлянхолію – кожны ў меру свайго тэмпэрамэнту; было штохвіліннае пацьвельваньне зь сябе і астатніх, цяпер бы сказалі: тролінг. Было жаданьне кожны дзень пражыць так, каб назаўтра мець добрую тэму для дыскусіі.

Шабаны. Фота: Максім Тарналіцкі, Onliner

 

Настаўнікі

Збольшага настаўнікі нас любілі. Нягледзячы на ўсе нашыя дзівацтвы, выклік у паводзінах і штодзённую настроенасьць на бурлівы пратэст. Не любіць нас было немагчыма: мы не дазвалялі сабе хамства, больш-менш добра вучыліся, шмат чыталі, увесь час імкнуліся абагнаць праграму – і спрабавалі да ўсяго паставіцца крытычна, а дзеля гэтага шчыра стараліся зразумець тое, што нам удзёўбвалі на ўроках. Як дыплямаваны пэдагог кажу: вучняў, якім мала школьнай праграмы, трэба песьціць. У пераносным, вядома, сэнсе.

Асабліва нас любіла настаўніца расейскай мовы і літаратуры – Ніна Сяргееўна Філіпенка, якая захоплена расказвала нам пра Булгакава, наноў адкрытага Зошчанку, Ахматаву, Хармса і “абэрыутаў”, “Дзяцей Арбату”, пра ўсіх тых, пра каго ў школе тады гаварыць было нельга, хоць ужо афіцыйна і не забаронена. Тая самая Ніна Сяргееўна, зь якой мы спрачаліся пра мараль у Дастаеўскага і містыку ў Гогаля і якая заляпіла мне “два” толькі аднойчы: калі я на ўсю клясу назваў пэрсанажа “Ціхага Дону” “бальшавіцкай сволаччу” і адмовіўся пісаць пра яго сачыненьне.

Які ж палітычны гэта быў час! Прыходзіш у школу: усе абмяркоўваюць паседжаньні Вярхоўнага Савету – школьнікі, настаўнікі, вахцёрка з кухаркай, завучы, дырэктар. Ідзеш у краму – і там тое самае. І паўсюль пырскае сьліна, лятуць маланкі з вачэй, грукаюць кулакі – народ чыхвосьціць усіх, камуністаў, дэмакратаў, нацыяналістаў, нікому рот не заткнеш, усе маюць права на “мненіе”. Фразачкі з учорашніх тэлетрансьляцый на раніцу робяцца мэмамі: “Шаноўныя грамадзяне, асвабадзіце задні праход”. Лаўрэнцій парадыруе кагосьці, здаецца, Дземянцея: “Шаноўныя дэпутаты, у нас дэмакратыя, кожнаму па тры мінуты!” Па Шабанах ходзяць анэкдоты пра Пазьняка – спачувальныя, К. з нашае клясы шэпча мне на ўроку: “Беларусь ад Атлянтыкі да Ўралу!”, анэкдоты пра Леніна ўжо нікому не цікавыя.

Пісацелем будзет

Пачуўшы ад Ніны Сяргееўны пра футурыстаў, пачуўшы верш Бурлюка пра “беременного мужчину” (“как он хорош у памятника ПушкИну”), я і сам пачаў пісаць усялякую “футурыстычную” графаманію пра розных “уклюжих медведей”. А потым замест абавязковых сачыненьняў стаў здаваць настаўніцы сюррэалістычныя тэксты, за зьмест якіх яна ставіла нязьменнае “пяць” (дый з артаграфіяй і пунктуацыяй у мяне ўсё было ОК). Скажам, задае яна нам напісаць сачыненьне па карціне Шышкіна і атрымлівае ад мяне абсурдны опус пад назвай “Синие шарики на зеленом столе”, поўны наркаманскіх вобразаў, якія ня маюць да жывапісу Шышкіна ніякага дачыненьня, тэкст, створаны з дапамогай аўтаматычнага пісьма, ды яшчэ з элемэнтамі “плыні сьвядомасьці”. І ставіць мне 5. “Ён так адчувае”, казала настаўніца. “Я стаўлю 5 за стыль. Мне здаецца, у яго літаратурны талент”.

Сачыненьні мае чыталі перад усёй клясай – і цяпер я разумею, што гэта быў першы мой досьвед публічнага прызнаньня. Кляса рэагавала па-рознаму: адны казалі, што з Бахарэвічам усё ясна – “писателем будет”, іншыя шматзначна стукалі пальцамі па лбах і круцілі пальцам ля скроні; выдатніцы, якія добрасумленна перапісвалі ўсё з падручніка, крыўдавалі, мае сябры, якія і самі пісалі самастойна і цікава, сьмяяліся, а большасьці было да дупы, што я там панапісваў: літаратура падавалася ім абсалютна бессэнсоўным заняткам. І ў нечым яны мелі рацыю.

Пад дзікай валасьнёй

А вось беларускую літаратуру я адразу ўспрыняў як нешта абсалютна ідэалягічнае – усе гэтыя нудныя, падхалімскія, бяздарныя тэксты пра вайну і вёску падаваліся мне наўмысна створанымі дзеля таго, каб ператвараць нас у паслухмяных жывёлаў. Не было ніводнага пісьменьніка ці паэта, які б зацікавіў мяне ці маіх сяброў (калі якая-небудзь дробная дзяўчынка з нашай клясы пакорліва дэклямавала ля дошкі “Я мужык-беларус”, мы ўгаралі так, што лезьлі пад парты). Ні пра якога Мрыя, Разанава або Стральцова мы ня чулі і чуць не маглі, Караткевіча чыталі па-расейску, ды яго і не вывучалі ў школе як сьлед. Маўра – таксама па-расейску, у сэрыі “Библиотека приключений і фантастики”.

Лаўрэнцій неяк адкапаў выпадковы верш Панчанкі пра хіпі:

“Гэй хіпі, хіпі, хіпі, махнатыя пратэсты,

а сьвет ня толькі гібель, а сьвет яшчэ братэрства,

а сьвет яшчэ змаганьне зь няпраўдаю, з багамі,

дык трэба быць з мазгамі

пад дзікай валасьнёй”.

Усе палічылі, што гэта найлепшы ўзор беларускай паэзіі: словы “мазгі” і “валасьня” патыхалі нейкім панкам. Крыху лепш за астатніх успрымаўся Танк – адчуваўся ў ягоных вэрлібрах пэўны выклік. Але збольшага белліт асацыяваўся найперш з такім, дэбільна-жалезабэтонным, гнілым, пазаўчорашнім:

“Я хачу, каб называўся камуністам

Сын мой, а таксама сынаў сын!”

Такая паэзія ў той час ужо ня мела ніякіх шанцаў.

Жаба

Настаўніцу беларускай мовы і літаратуры ў школе называлі Жаба. Яна і праўда была крыху падобная да сумнай і замучанай нелюдзямі жабы – няшчасная жанчына, якая цягнула перад маладымі прыдуркамі воз нікому не патрэбнай літаратуры, а яны кідалі ў яе мокрымі анучкамі, стралялі насьліненымі шарыкамі з асадак… Не, мы зь сябрамі яе Жабаю не называлі – але і выступаць супраць клясы і абараняць настаўніцу нам не хацелася, бо сымпатыі яна не выклікала. Ёй я пісаў зусім іншыя сачыненьні – больш падобныя да артыкулаў у газэце “Навіны БНФ”. Задавалі Купалу – я адгукаўся антыкамуністычнымі агіткамі, кляў паганых маскалёў і заклікаў да паўстаньня і незалежнасьці. І падпісваў усё гэта так: Вінцук Магілка.

Настаўнікі ня ведалі, што з гэтым рабіць – бо тую самую рыторыку можна было пачуць і па тэлевізары, ад дэпутатаў БНФ. Беларускую мову я тады ўжо ўспрымаў сваёй, пачынаў публічна размаўляць, вывучыў тарашкевіцу – усе мае дыктоўкі, заданьні і практыкаваньні я выконваў клясычным правапісам, што вельмі злавала і так хворую і даведзеную да адчаю беларусіцу.

Калі мы скончылі школу, яна памерла.

Расейская і беларуская мовы і літаратуры, гісторыя, нямецкая мова, геаграфія – з гэтымі прадметамі ў мяне ніколі не было праблем, я заўжды быў сярод найлепшых. Зразумела, што прагна чытаючы ўсё, што траплялася пад руку, я ведаў часам значна больш за настаўнікаў.

А вось матэматыка, фізыка, хімія… Тут я вучыўся на тройку-чацьвёрку. Ніякай цікавасьці да дакладных навук або тэхнікі я не адчуваў. Праўда, настаўнікі ставіліся да гэтага з разуменьнем і надта ня ціснулі. Сапраўдныя праблемы былі зь іншымі прадметамі – тымі, дзе патрэбныя былі дысцыпліна, грубая сіла і абсалютная паслухмянасьць. Фізкультура, праца і – самае ненавіснае: пачатковая вайсковая падрыхтоўка.

Альгерд Бахарэвіч перамагае школьнага фюрэра, стварае панк-гурт, удзельнічае ў першай вулічнай акцыі і заўзее за Камэрун. Чытайце ў працягу кнігі «Мае дзевяностыя» ў «Журнале»!

Усе часткі кнігі Альгерда Бахарэвіча «Мае дзевяностыя»:

Разьдзел першы. 2018

Разьдзел другі. Школа. Частка 2