Арт

Альгерд Бахарэвіч. Мае дзевяностыя. Алег Іванавіч. Частка 2

24 сентября 2018 623 Альгерд Бахарэвіч

Альгерд Бахарэвіч. Фота: Юлія Цімафеева

Альгерд Бахарэвіч, які стаў Алегам Іванавічам, працуе ў школе «на Розачцы», п'е са страшакляснікамі и сустракаецца са сваёй вучаницай. Працягваем узгадваць менскія 1990-я.

Папярэднія часткі яго новай кнігі «Мае дзевяностыя» можна прачытаць тут.

Розачка: кветкі жыцьця

Мая апошняя школа месьцілася «на Розачкі» або «на Розачцы» – у раёне вуліц Розы Люксэмбург і Карла Лібкнэхта. Сто гадоў таму гэта была ўскраіна Менску, ягоны “нямецкі” раён зь лютэранскімі кірхаю і могілкамі; у часы Хрушчова гэтую тэрыторыю забудавалі дзіўнымі дамамі зь незвычайнай пляніроўкай, ніякіх “ізьлішэств”, суцэльны канструктывізм, “хрушчоўка” як выклік архітэктурнай сталіншчыне…

І тут я мушу зноў паставіць аповед на паўзу. «Мая апошняя школа» – ды не, школа зьявіцца ў маім жыцьці яшчэ ня раз: школа ў Гамбургу, у раёне Гольстэнштрасэ, куды будзе хадзіць мая дачка, нямецкая Grundschule, зусім не падобная да маіх менскіх школаў – і ўсё ж у нечым такая самая… Дый з “Розачкай” у цяперашнім Менску ўсё ня так проста. У 1990-я так называлі раён Розы Люксэмбург і Карла Лібкнэхта, а цяпер анэмічная і амнэзійная менская моладзь кліча “Розачкамі” месца на выхадзе з мэтро “Няміга”, тое, дзе помнік загінулым у цісканіне жудасным травеньскім днём 1999-га году. Помнік з ружамі і паўсотняй імёнаў, якія сучасным падлеткам нічога ўжо ня кажуць.

Памятаю той дзень: нядзеля, я вяртаюся з Лагойску, дзе была рэпэтыцыя «Правакацыі», заходжу ў кватэру – і бачу маці, якая кідаецца да мяне з уздыхам палёгкі. “Што здарылася?” – пытаюся я, стараючыся ня дыхаць на яе перагарам. І яна пераказвае навіны пра страшныя падзеі таго дня, пачутыя ад знаёмых, пра тое, як вясёлыя хлопцы, ратуючыся ад навальніцы, тапталі ў падземным пераходзе мэтро слабейшых, збольшага дзяўчат, пра папсовы канцэрт, які скончыўся сольным выступам Сьмерці… “Няўжо ты дапускала, што я мог туды пайсьці?” – кажу я маме, спрабуючы яе супакоіць. Я яшчэ ня ведаю, што праз два гады сустрэнуся і ажанюся зь сястрой адной з дзяўчат, якія загінулі ў тым пераходзе, і тая трагедыя зробіцца і маёй таксама – мая былая жонка раскажа мне праўду пра той дзень, і я ўжо ніколі не змагу легкадумна сказаць “Розачкі” пра тое памятнае месца каля мэтро.

Але тады, у канцы дзевяностых, яшчэ нічога не прадвяшчала ў маім жыцьці такіх значных пераменаў. У школу на Розачцы я ўладкаваўся настаўнікам МХК: сусьветнай мастацкай культуры. Гэта значыла, што ў мяне былі толькі старэйшыя клясы, ніякіх там малых дзетак, адны здаровыя лбы, бэйбусы, вісусы з вусікамі над верхнімі губамі – і не па гадах разьвітыя дзеўкі.

Трэба сказаць, што школа на Розачкі выгодна адрозьнівалася ад сосьненскай – старшаклясьнікі ў ёй былі разумнейшыя, культурнейшыя і значна больш прытомныя. Я ім спадабаўся – і яны мне таксама: мы ўсё часьцей абмяркоўвалі ў перапынках усялякія рэчы, не зьвязаныя з праграмай, літаратуру, мастацтва, музыку, яны распытвалі мяне пра маю творчасьць, я іх – пра іхныя клопаты і пляны на будучыню, і ўсё гэта спакойна, з сымпатыяй, з павагай. Паміж намі было шэсьць гадоў розьніцы – адлегласьць зусім не катастрафічная. І тое, што мусіла здарыцца, здарылася.

“Ваш найлепшы сябар, дзеці…”

Неяк пасьля ўрокаў я замест таго, каб сесьці на тралейбус і як мага хутчэй вярнуцца ў свой музычна-літаратурны сьвет, купіў сабе піражкоў, піва і ўладкаваўся на ўзгорку, у засені дрэваў: піва, сонца і вецер хутка мусілі сьцерці з маёй спакутаванай душы яшчэ адзін нудны працоўны дзень. Адкаркаваў бутэльку, закурыў – і тут ззаду чую знаёмыя галасы. Гэта былі яны, мае старшаклясьнікі – у той год яны ўжо былі выпускнікамі, рыхтаваліся ўлетку паступаць… Яны заўважылі мяне, падышлі, зь вясёлымі крыкамі абступілі – радыя былі застукаць настаўніка зь півам і цыгарэтай. У іх былі пакеты поўныя джын-тоніку, папулярнага напою тых часоў, джын-тонік зашыпеў, хто-ніхто дастаў цыгарэты; іх была цэлая кампанія, і хлопцы, і дзяўчаты…

Мы разгаварыліся. Нечым яны мне падабаліся – пэўне, сваімі сур’ёзнымі памкненьнямі: кожны ў іхнай клясе марыў паступіць, марыў працаваць над сабой і нечага дасягнуць у жыцьці. Яны хацелі быць журналістамі, альпіністамі, праграмістамі, пісьменьнікамі, мастакамі, генэраламі. Ніякіх там бізнэсоўцаў і мэнэджэраў. Я паважаў у дзецях такія рэчы: імкненьне самарэалізавацца, заявіць пра сябе, дасягнуць большага, чым чакаюць ад цябе бацькі і школа. Яны сказалі, што я круты, “вы вообще так круто себя ведете, Олег Иванович, и выглядите тоже крутяк” – і што ўся школа зайздросьціць, што ў іх такі настаўнік.

Яны ўсе жылі вакол школы – і пасьля гэтай сустрэчы маглі крыкнуць мне з балькона або проста з акна: “Олег Иваныч, прывитаньня! Как дела? Как там, панк нот дэд?” І я ня мог не адказваць. Сумеўшыся, я насупліваў бровы і кідаў: “Добры дзень!” – а сам прысьпешваў крокі. Але было позна: па ўсёй той іхнай “Розачцы” пайшла пагалоска пра настаўніка, які “скарыфаніўся” з вучнямі, і пагалоска гэтая дайшла да школьнай адміністрацыі. Я разумеў, што гэта небясьпечнае збліжэньне і што трэба канчаць з такім неабачлівым сяброўствам – бо я ж парушаў сьвятое правіла дыстанцыі і субардынацыі. Але ў той самы час я адчуваў нейкае зласьлівае задавальненьне: ідзіце вы ў сраку са сваімі законамі, думаў я, буду рабіць, што хачу, калі ўжо вырвацца з гэтага школьнага кола няма ніякіх шанцаў…

І я рабіў. Аднойчы мае “дзяцішкі” запрасілі мяне на сваю тусу, у кагосьці дома, я плюнуў і паехаў. Узяў сабе партвэйну, яны пілі свой джын-тонік, мы хадзілі курыць на балькон – я паставіў ім на сідзішніку нейкі панк, і яны раптам дзіўна засаромеліся, пачырванелі, як дзеці, я выпіў усю бутэльку і адчуваў, што п’яны і псую ім сьвята, сабраўся і сышоў, паабяцаўшы сабе, што больш ніколі ня буду зь імі зьвязвацца.

Але было позна. Існавала вучаніца, адзін погляд на якую імгненна пасяляў унутры дзіўны неспакой. Неўзабаве мы сустрэліся на вуліцы, пасьля ўрокаў, паразмаўлялі, седзячы на лаўцы ў сквэрыку – і вось ужо выгульвалі разам увечары ейнага вялізнага дога. Мне не хацелася гаварыць, а яна баялася, што яе пабачаць разам са мной, баялася – і ўсё роўна прыходзіла. Баялася яна нездарма – усе навокал ведалі, што мы сустракаемся.

Потым мы ня раз гулялі па горадзе, моўчкі, паміж намі ніколі не было нічога, апрача гэтага маўчаньня, ні дотыкаў, ні, крый божа, пацалункаў, ніякага фізычнага кантакту, нічога – толькі гэты сабака, гэты веснавы горад і гэтая цішыня. Аднойчы я сказаў ёй пра тое, што адчуваю, яна пакрыўдзілася і ціха прамовіла: “Я думала, вы меня научите чему-нибудь интересному, хорошему… “

“Чаму?”

Яна так і не адказала.

“Я вучу вас толькі адной, самай важнай рэчы на сьвеце”, – сказаў я, раззлаваўшыся.

“Да, я знаю. Я поняла. Свободе. Быть свободными людьми всегда и во всем и никому не позволять собой командовать. Свобода – это чувство собственного достоинства. Уласная годнасьць. Единственное, что всегда нужно удерживать в себе, зубами и когтями. Остальное можно выбросить, сегодня есть, завтра нет, не важно, новое нарастет. Да, я помню, что вы говорили. Но этого ведь мало – одной свободы…”

“Ты яшчэ маленькая, ты не разумееш. Вось паслухай: гадоў празь пяць-дзесяць ты выйдзеш замуж, народзіш дзяцей. І аднойчы мы з табой выпадкова сустрэнемся ў горадзе…”

“Вот. Вы даже мысли не допускаете, что я за вас выйду. И вам детей рожу”.

“Маўчы, дзіця маё. Дык вось, мы сустрэнемся выпадкова ў горадзе – і ты раптам успомніш тое, чаму я вас вучыў. І першае, на што ты праверыш мяне і сябе – гэта на тое, ці свабодныя мы яшчэ. Ці атрымалася ў нас. І вось тады табе стане балюча. Вельмі балюча. А ўсе гэтыя твае перажываньні: паступлю, не паступлю – гэта яшчэ ня боль. Гэта ўсё наогул ня важна. Табе ж у войска не ісьці”.

“А может, я хотела бы: у войска?”

Выпускны

Гэта было чакана і таму яшчэ больш прыкра: чым далей я працаваў у гэтай школе і камунікаваў са сваімі дзеткамі, тым мацней расла мая да іх непрыязнасьць. Што мяне так злавала ў іх, што прымушала ўсё часьцей пазьбягаць іх і размаўляць з гэтымі маладымі зьверанятамі ўсё больш пагардліва і ўладна? Адказ я атрымаю толькі ў самым канцы навучальнага году. А пакуль што я далей вёў сваю МХК: у кожнай клясе раз на тыдзень – можна сабе ўявіць, якія капейкі прыносіла мне маё “пэдагагічнае служэньне”.

Чым мы займаліся на ўроках, што вучылі? Вядома, на праграму мне было начхаць – я даваў ім усё тое, што любіў сам. Мы нястомна, тыдзень за тыднем, вывучалі “У чаканьні Гадо” і Сартра, “Дзёньнік” Далі і дадаістаў, футурызм і Ота Дыкса, Гіндэміта і Брэйгеля-старэйшага, Шастаковіча і “Лысую сьпявачку” Ёнэско. Усё астатняе я вырашыў прыбраць з пляну заняткаў – з прычыны маёй поўнай абыякавасьці. Мае вучні добра ведалі зборнік “Там, за дзьвярыма” (анталёгія замежнай драмы ў перакладзе на беларускую), але не здагадваліся, хто такія “передвижники” і што напісаў Моцарт. Што засталося ў іхных галовах пасьля таго, як яны скончылі школу – ня маю ніякага ўяўленьня. Магчыма, адно-адзінае перакананьне: сусьветная мастацкая культура – гэта зборышча небясьпечных вар’ятаў і мізантропаў, ад якіх трэба трымацца чым далей, як і ад настаўніка, які падаецца вучням “крутым чуваком”.

А потым прыйшоў дзень выпускнога. Незадоўга перад тым я звольніўся з школы на Розачцы і зноў быў вольным мастаком, якога кармілі добрыя бацькі і верныя сябры. Але яны ўсё роўна мяне запрасілі, мае дзеткі – перадалі мне праз кагосьці ліст, у якім упрошвалі прыйсьці і разьвітацца зь імі як сьлед. Я вырашыў, што паеду. Апрануў татаў пінжак, завязаў гальштук, адкапаў свае адзіныя выходныя туфлі – і ўвечары быў каля школы. Стаў каля вокнаў, закурыў…

І пабачыў іх у акне.

Такіх маладых, вясёлых, здаровых і прыгожых. Яны рагаталі, яны абдымаліся і рукаліся са сваімі “сапраўднымі” настаўнікамі – матэматыкам, русіцай, хімікам, з дырэктарам і завучам. Яны былі шчасьлівыя – і ўсё жыцьцё было ў іх наперадзе, у гэтых бесклапотных, юных драпежных жывёлаў, поўных плянаў і мараў. Яны не хацелі верыць, што жыцьцё – гэта абсурд, боль і вечнае змаганьне за свабоду, яны не хацелі нічога ведаць пра бруд, гвалт, расчараваньне. Яны ржалі і рэзалі торт.

А кім быў я? Няўдаліцам, поўным дурнога пратэсту супраць таго, што ня ў нашых сілах зьмяніць, занадта старым і брудным, апантаным чорнымі думкамі і мізантрапічнымі ідэямі, фанатыкам злое творчасьці і закаханым у агрэсію, цемру і безнадзейнасьць. Чалавекам бяз будучыні.

Я кінуў недапалак на школьны ганак, павярнуўся і пайшоў на прыпынак. Яны былі мне ўжо не цікавыя. Яны здрадзілі мне са сваёй маладосьцю. І я ведаў, што мушу пра іх забыць.

Люстэркі

Нядаўна, вяртаючыся дамоў з Купалаўскага, мы зь Юляй зайшлі ў “Цэнтральны” на “трубачкі” з кавай. І тут падышла яна – я не адразу яе пазнаў. Не, ня тая, з кім я выгульваў сабакаў свабоды, а Марыя, адна з самых вясёлых, актыўных і жыцьцярадасных вучаніц той, апошняй школы.

“Олег Иванович!”

“Маша?”

“А я читала, что вы в Гамбурге живете”.

“Я ўжо даўно вярнуўся”.

“Помните, в школе… Я вам говорила, что хочу стать журналисткой. Так вот, не сложилось с журфаком. Я теперь зеркала продаю. В Турцию часто мотаюсь. Хочу туда переселится”.

“А турэцкую ведаеш?”

“Зачем? У меня английский хороший. Да там и по-русски понимают… А вы как?”

“Як бачыш, усё кніжкі пішу”.

“Ага. Ну ладно тогда”.

“Давай”.

Кніжкі, так. Кніжкі пра люстэркі, якія мы прадаем. Вусьцішныя, крохкія, крывыя. Такія ж праўдзівыя, як шкло аўтобуса дажджлівым лістападзкім днём.

Хто я?

Дзед-барадзед. Ваш найлепшы сябар, дзеці. Абышоў увесь белы сьвет. А цяпер, у ціхі час, завітаў да вас.

Чытайце ўсе часткі кнігі Альгерда Бахарэвіча «Мае дзевяностыя»:

Разьдзел першы. 2018

Разьдзел другі. Школа

Разьдзел другі. Школа. Частка 2