Арт

Алесь Плотка піша чотка. Медыя-паэзія новай генерацыі

У выдавецтве “Кнігазбор” выйшаў збор вершаў Алеся Плоткі “Байсан”. Зборнік цікавы, у першую чаргу, тым, што ўпершыню ў беларускай літаратуры паэзія у ім максімальна судакранаецца з паўсядённасцю сучаснага чалавека. Зборнік быццам зацвярджае за Алесем Плоткай званне першага беларускага медыя-паэта.

“Байсан” – першае выданне вершаў Алеся Плоткі. Скандальная Вершніца на яго вокладцы – ужо знакавы сімвал для новай хвалі сённяшняй беларушчыны. Уладзімір Крукоўскі, адзін з аўтараў “Пагоні”, што была дзяржаўным гербам Беларусі да 1995 года, абурыўся творчай перапрацоўцы выявы Юліяй Галавіной, на якой замест рыцара з’явілася дзяўчына. Канфлікт абудзіў дыскусію па ўсім франтам: гендэрным, мастацкім, гістарычным.

Галоўнае, што ён адкрыў – з’явілася новае пакаленне беларусаў, якія ўспрымаюць культурную спадчыну не як нейкі сакральны скарб, да якога немагчыма дакрануцца, а як нешта, што можна і патрэбна пераасэнсоўваць і максімальна ўключаць у кантэксты сённяшняга дня. Як пазначае на вокладцы кнігі сам Плотка, для яго Вершніца – муза, сукупны вобраз беларускіх жанчын.

Аўтар зборніка “Байсан” – асоба ў беларускім культурным полі не меней вядомая, чым намаляваная дзяўчына “на грозным кані”. Дыпламант беларускага ПЭНу, абладальнік прэміі “Залаты Апостраф”, удзельнік шматлікіх музычных гуртоў і праекта “Танцы з Бубнам”, у якім свае вершы чытае пад электронную музыку Улада Бубена, разам з якім выдаў два альбомы лічбавай паэзіі – Iamb'n'bass i Skweee Belarus, а таксама кліп на трэк F5.

Такім чынам, Алесь Плотка – абсалютна нетыповы беларускі творца. Дзякуючы сваім музычна-паэтычным праектам, ён разам з суаўтарамі не проста выводзіць паэзію ў публічнасць, а робіць з яе відовішча. Творчась Плоткі можна параўнаць з музычнымі праектамі Яўгена Грышкаўца ці Веры Палазковай – хаця, мажліва, гэта не зусім справядлівае параўнанне. Іх аб’ядноўвае формула “вершы+музыка”, але Плотка ўсе ж такі не настолькі арыентаваны на масавага спажыўца ды знешнія эфекты.

Ён нашмат больш “андэграундны”, дый аўдыторыя, да якой ён звяртаецца, аўтаматычна значна больш культурна-прасунутая, чым слухач умоўнага радыё “Серебряный дождь”, дзе гучыць Грышкавец са сваімі “Бігудзямі”. Але, па вялікім рахунку, напрамак той жа – вывесці паэзію з палону школьнага белліту, зняць з пыльных палічак, зрабіць з яе Падзею, шоу. І гэта высакародная місія ў часы, калі 90% інфармацыі людзі спажываюць у візуальнай форме і не ахвотна чытаюць тэксты, даўжэйшыя за смску.

Алесь Плотка і гурт TerraKod

 

Як медыя-мэнэджэр і каардынатар культурніцкіх праектаў, Плотка прафесійна займаецца прасоўваннем сваёй і чужой творчасці з дапамогай самых сучасных сродкаў. Усё гэта абсалютна лагічна прыводзіць да таго, што ў дачыненні да вершаў самога Алеся Плоткі працуе старае добрае правіла Маклюэна: “Media is the message”. Медыя становяцца не толькі каналам передачы паслання, але і надаюць яму тыя ці іншыя мастацкія якасці.

Чытаючы “Байсан”, увесь час ловіш сябе на адчуванні, што чытаеш чыйсці блог – і нават не папулярны ў мінулым LiveJournal, а сённяшні Facebook ці нават Twitter. Па-першае – вельмі шмат вершаў напісаныя Плоткай у якасці каментара да грамадскіх падзеяў. Яскравы прыклад – верш, які датаваны 23 снежня 2010 года. У ім шыпычыя гукі распавядаюць вусцішную гіторыю Плошчы-2010:

шлю паштоўку арыштанту

плошчы нашы нібы прошчы

па шчакох на шчасце хвошчуць

шлю паштоўку арыштанту

Ці больш асабісты верш “Цана кампрамісу” з заклапочанасцю пра тое, што “праз месяц яны распнуць Зісера”, які тычыцца, як пазначае сам аўтар, “грамадскага цкавання TUT.by”.

Па-другое – выразна адчуваецца адкрытасць аўтара да камунікацыі з чытачом. Ён увесь час да кагосці звяртаецца, быццам бы жадае прыцягнуць эмацыйнасцю і рытмам увагу чытача, які праглядае сваю фрэнд-стужку. Як і пасты ў сацсетцы, вершы Плоткі наўрад ці маглі б існаваць у якасці патаемнага допісу ў рукапісе ці дзённіку, яны чакаюць згоды ці нязгоды, каментара, лайка, нейкай рэакцыі.

Па-трэцяе, аўтар і сам вельмі добра адрэфлексаваў гэткую своеасаблівасць сваёй творчасці, і падвяргае яе сваім жа інтэлектуальным кпінам. Лайкі, каменты – усе гэтыя рычажкі сеціўнай камунікацыі – з’яўляюцца амаль што ў кожным вершы Плоткі. Яны абыгрываюцца ў сюжэтах, якія ён распавядае, становяцца дзеючымі асобамі, яны ствараюць структуру мастацкага свету, у якім жыве Байсан – альтэр-эга аўтара.

Першы верш зборніка пад назвай “Толькі небам” – безумоўна, аўтапартрэт, у якім спалучаецца адначасова і жаданне прадставіцца ўяўнай аудыторыі свайго паэтычнага “блога”, і какетлівая заява пра тое, што аўтару дастаткова быць “залайканым толькі небам”.

у жыцці гэтым любіў дзве рэчы:

віскі з колай і віскі без,

водар каляднае свечкі і ў душу каб ніхто не лез

з-баўнці ці нішчымную каву і людзей.

з іх брахнёю і байкамі.

на працы глядзець TUT-Баву

і застацца сабой…

толькі небам залайканым

Іранічнасць, засярожданасць на сябе і дробязях паўсядзённасці, а таксама ці то выпадковая, ці то наўмысная неахайнасць (спачатку аўтар кажа, што любіць толькі дзве рэчы, а потым пералічвае цэлый шэраг сваіх маленькіх радасцяў у стылі “Амелі”-для-хлопчыкаў) – усё гэта ўласціва паэзіі Плоткі агулам.

Такая насычанасць усім тым, што ў кансерватыўнай мастацкай парадыгме мае статус хуткаплыннага тлену, не вартага ўвагі небажыхара-паэта, можа здзівіць непадрыхтаванага чытача. Тут і вершы-уражанні ад шматлікіх вандровак: аўтар згадвае, што п’е (звычайна – віскі) і з кім п’е (падаецца, што часцей – са смартфонам), і быццам наўмысна зніжае патас і набліжаецца да руціннага допісу ў анлайнавым блоге; тут рэфлексіі на грамадзкія падзеі; тут і разважанні пра складаныя ўзаемаадносіны чалавека і сацыяльных сетак (яскравы прыклад – верш “F5”).

Такім чынам, зборнік выйшаў вельмі пярэстым па стылістыцы, па тэмах і настроях, і таму выглядае крыху хаатычна. Асабліва, калі ў ім суседнічаюць хуліганскія двухрадкоўі кшталту “паэтам не даюць Гедройца, даюць паэтам проста так”, якія могуць прэтэндаваць хіба на дураслівы твіт, і пафасныя развагі пра вечанасць:

Сны на мове — значыць, не памёр,

Жоўты ліст — не смерць, хутчэй натхненне.

Не выкручвай рукі мне, Маёр.

Вечнае не скорыцца імгненню…

Аўтар, відаць, разумеў усё гэта і намагаўся выбудаваць нейкую ўнутраную логіку, змяшчаючы вершы не ў храналагічным парадку. Але звонку прасачыць гэтую логіку не так проста.

Затое ёсць адчуванне выпадковасці некоторых вершаў, якія наўрад ці трапілі б у зборнік, калі б ён быў складзены пад нейкую канкрэтную канцэпцыю ці падсумоўваў нейкі непрацяглы творчы перыяд. Але на тле лёгкай агульнай нядбайнасці (якая, цалкам дапускаю, можа і ўваходзіла ў аўтарскую задуму) вылучаюцца некаторыя надзвычай моцныя па сваей энэргетыцы і стылістыцы вершы. Дарэчы, па пазначаных датах напісання вершаў бачна, што аўтар з цягам часу вельмі істотна вырас.

Добры прыклад – трыпціх 2014-га года, які адрасаваны “Ірме”, з якой аўтар гутарыць, едучы ў цягніку па Галандыі. Жанр “размова з малавядомым спадарожнікам” быццам бы дазваляе аўтару схавацца пад маскай сябе-яўнага і паразважаць пра жыццё як такое ва ўзнёсла-філасофскай манеры:

Жыццё такое рознае, Ірма,

Ёсць пэндзаль майстра, а ёсць просты аловак

І калі ты задушышся на канцэрце хэдлайнера,

Яго тэг, а не тваё імя …

трапіць у загаловак…

Аднак радкі трыпціха “Ірме” даводзяць не толькі абстрактный развагі:

Ведаеш, Ірма, жыццё — як цягнік.

Адзін чалавек сеў у вагон і паехаў

А перон усё гудзеў, нібы ён серад іх

І адсутнасць яго не вартая смеху

 У нас спрадвеку

Як пятак на рэйкі

Лупяць тэгі —

#Шайтан #Мудак #Недарэка

Купэ 37 — наша навука

Ты сядзіш і глядзіш аднекуль

Думаеш, хто гаспадар — ты ці мухі?

Ці «Савецкаму» зразумець Prosecco?

Суб’ект — аб’ект

Пост — камент

Перон — вагон

Хто з іх калека?

Плотка спалучае ў сэнсавай гульні і рысы новай рэальнасці, якая зрабілася наскрозь медыйнай, упарадкаванай і іерархізаванай з дапамогай тэгавання, і з гістарычнай памяццю – датамі-траўмамі, сімваламі-траўмамі.

І няхай недзе на фундаментальным узроўні рытма гэтыя радкі нагадваюць да болю знаёмае “Я всегда твердил, что судьба - игра…”, Плотка, свядома ці падсвядома, падхоплівае інтанацыю хрэстаматыйнай філасофскай “прамовы” Бродскага, але сваю прамову стравае па сваіх правілах, упісваючы ў яе вопыт свайго пакалення і “болькі” нацыянальнай калектыўнай памяці.

“Байсан” пра тых і для тых, каму 30+. Для тых, хто ўжо перажыў сваю асабістую ініцыяцыю ў беларушчыну, у медыя-паўсядзённасць, хто прыхапіў савецкага дзяцінства, і хто ўжо добра знаёмы з еўрапейскім Іншым і “старэйшым братам”, які падпірае з Усходу.

Найбольш удалыя вершы зборніка – менавіта тыя, у якіх равеснікі Байсана могуць убачыць саміх сябе – і тую пакручастую сумесь з намадызму і любові да Дома, атручанасці медыямі – і асалодай ад іх камунікацыйных магчымасцяў, цікавасцю да сваіх каранёў і гісторыі – і спажыванне сучаснай поп-культуры.

Тым не менш, можна знайсці ў кнізе і шмат прыкладаў класічнага енку “дудкі беларускай”. У іх Алесь Плотка вельмі шчыры, і, безумоўна, мае рацыю. Аднак час ад часу стыль робіцца не на жарт публіцыстычным:

Будзьма Разам?

Чужое золата заўжды блішчыць ярчэй,

Сваё ж за абразом схавана ў хаце.

Крычым мы зычна, гучна — «Будзьма, гэй!»,

Хоць Разам мы адно калі нас гвалцяць…

Тым не менш, сярод так званай “грамадзянскай лірыкі” зборніка сустракаюцца сапраўды вельмі трапныя, свежыя і энергічныя вершы, як, напрыклад, грамядзянка-метафізычны верш “Розы вуліца”.

Ці нават яшчэ больш злабадзенная "Лічылка XXІ”:

хмаркі шпарка ходзяць хеўрай

маем долары і еўра

мужнасць, годнасць, хваляванне

і цярпенне. за юані.

вільнюс, прага і варшава

чарка злева шкварка справа

вашынгтон брусэль і москва

сяброў — кола, сяброў мноства

нафта з газам — ланцужочак

малако і тваражочак

для смаленска й беластока

у аан стаім вытоках!

фулі толку, братка родны?

ад хлусні паміжнароднай?

вось такая вось такая табе

гулька ралявая

то ягадна-пладовая

раля твая бядовая

вай вай вай

вай вай вай

еш нуклідны каравай

вай вай вай

вай вай вай

каго хочаш выбірай

трафік таннай наркаты

выхадзі-ка з кругу ты!

ам-ап ам-ап

стэнд ап стэнд ап

вось баланда

вось мандат

хто наступны кандыдат?

Дэбютны зборнік паэзіі Алеся Плоткі – гэта толькі з першага погляду традыцыйна непазбежны этап у творчасці паэта. Для медыя-паэта выданне кнігі – гэта чарговы эксперымент. Спроба Плоткі-Байсана “сабраць камяні” і зафіксаваць паэтычную плынь, якую ён давяраў стужкам сацыяльных сетак і перыёдыцы, з якой праводзіў музычна-алхімічныя вопыты, парадаксальным чынам сама сталася эксперыментам.

Кніга – гэта праверка, наколькі вершы, якія ўжо распачалі свае сумеснае жыццё з электроннай музыкай, якія друкаваліся ў “Дзеяслове” і ў сеціве, змогуць разам стварыць ансамбаль, у якім чытач знойдзе адказ на тое, хто ж такі Байсан.

Галоўнае, што даводзіць нам зборнік Алеся Плоткі: медыятызацыя паэзіі не з тым, каб посціць у сацсетку тое, што з’яўляецца паэтычным творам. Новыя часы дыктуюць свае правілы: статус паэзіі можа набыць усё, што паэт посціць у Facebook.

Набыць кнігу “Байсан” можна на сайце аўтара, а тут – спампаваць яе ў фармаце epub.