Арт

Ігар Бабкоў: «Я выпадаю з любога кантэксту»

784 Максим Жбанков

Белліт – дзіўная зона: у ёй адбываецца незаўважнае і ствараецца нечаканае. Там віруюць сумнеўныя статусы і гнуткія рэпутацыі. Паўстаюць умоўныя наклады і фантомныя поспехі. Там можна адбыцца так, каб пра гэта ніхто не ведаў. Альбо наадварот: сарваць апладысменты, проста трапіўшы ў каляіну. У «краіне адкручаных кранаў» (Вольскі) літаратар звычайна больш за літаратара. Бо працуе адразу ўсім(і): блазнам, шаманам, сантэхнікам і адказным за краіну. Новы тэкст Ігара Бабкова «Хвілінка. Другая кніга» – выдатная нагода паглыбіцца ў джунглі айчыннага інтэлектуалізму. Размова з часам, якога няма. Ад імя тых, хто не здолеў адбыцца.

– Пачнем з мэтазгоднасці працягаў. Мне падаецца, што ўсё, што мусіла адбыцца ў «Хвілінцы», ужо адбылося ў першай кнізе. Мапа рэчаіснасці прапісаная і адбудаваная. Кніга ўспрымалася як штосьці скончанае, як самастойны тэкст. У чым сэнс з'яўлення другой часткі? Ці не ёсць «Хвілінка-2» гульнёй з папулярнай сёння шматсерыйнасцю?

– Гэта сапраўды вельмі дзіўнае адчуванне: цэльнасці «Хвілінкі» (якая для мяне відавочная) і ў той жа час яе бінарнасці. Бо кніга распадаецца на часткі, якія жывуць сваім жыццём, але ва ўнутраным дыялогу і – у той жа час – нязгодзе.

Ад самага пачатку, калі ў «Дзеяслове» з'явіўся першы раздзел, у прадмове я пазначыў: кніга пішацца, яна будзе складацца з шасці частак. Потым тры першыя гісторыі з'явіліся асобна і, як гэта ні дзіўна, зажылі сваім жыццём. Постфактум я спрабую зразумець, чаму кніга падзялілася на дзве часткі. Канешне, ёсць просты адказ: ад нецярплівасці аўтара.

Цэлае «Хвілінкі» падобнае да гексаграмы «І Цзын». Я нават ведаю якой: дзве трыграмы злучаныя і падзеленыя адначасова. Першая частка – гэта будова космасу, абазначэнне знешніх арыентыраў, выстройванне сістэмы каардынатаў. А другая – засяленне гэтага космасу знутры.

Нават маўчанне чытачоў і крытыкаў з нагоды другой часткі адпавядае адчуванню ўнутранасці. Калі першая «Хвілінка» – тое, што лёгка абазначыць, пра што лёгка расказваць, таму што кавярня, менскія гісторыі... Другая ж кніга больш эзатэрычная – гэта тое, што адбываецца ў свядомасці ці то галоўных герояў, ці то наратара.

– Другая кніга – самадастатковая, у яе няма патрэбы ў спасылках на папярэднія выказванні аўтара. Але ў той самы час яна – герметычная, зачыненая прастора. Тут няшмат з таго, чым ёсць празаічнае выказванне. І амаль нічога з таго, што мы звычайна лічым матрыцамі беларускага прыўкраснага пісьменства. У мяне ствараецца ўражанне, што гэта – сістэма мрояў, прастора ідэяў, нейкіх станаў свядомасці, калекцыя ментальных падзеяў. І па вялікім рахунку, усё адно, у якой паслядоўнасці яны адбываюцца. Сыходзячы ў свой унутраны космас у гэтай кнізе, ты разумееш сябе як частку беларускага літаратурнага працэсу? Для цябе істотнае супадзенне (ці не супадзенне) з тым, што і як пішацца навокал?

– Для мяне і ў першай частцы гэта было не вельмі істотна, а ў другой ужо нават забылася само пытанне.

Першая частка ўсё-ткі звязанна не з традыцыяй ці кантэкстам літаратуры, а з самой эпохай. Асноўная аўтарская эмоцыя першай часткі – захаваць гэты пыл часу. Эпохі мінаюць (прычым, вельмі выразныя, выбудаваная, са сваёй гісторыяй) і ад іх нічога не застаецца. Ці застаюцца банальныя факты і падзеі. Але знікаюць тонкія рэчы, тое, чым яны спакушаюць і чым яны важныя, тое, што было бачна толькі сведкам, а не рэканструктарам, якія прыйдуць пазней.

У першай частцы я быў захоплены работай з эпохай – там вельмі шмат інтэрпрэтацыяў укладзена ў вусны герояў. А ў другой частцы я праваліўся ўнутр свядомасці.

Яна пісалася больш складана, таму што не было літаратурных арыентыраў. Ясна, што рабіць, калі ты расказваеш гісторыю. А калі проста фіксуеш, што з табой адбываецца, калі ты ляціш уніз унутры сваёй свядомасці, то... гэта вышэйшы пілатаж назіральніка.

«Журнал» таксама рэкамендуе:

 

– Не зусім зразумела, што назірае назіральнік? У мяне адчуванне, што ў папярэдняй частцы ты развітаўся з эпохай, адпеў яе, а з новай эпохай, у якой мы цяпер знаходзімся, табе ўвогуле нецікава. Для цябе гэта не канец эпохі, а канец пэўнага кшталту культуры, стану мыслення, у якім ты нарадзіўся і жыў, а потым ён скончыўся. І засталіся толькі ўспаміны, цені падзеяў, бо другая «Хвілінка» – гэта не толькі кніга мрояў, гэта яшчэ і кніга квазі-мемуараў, настальгіі. Ці правільна разумею, што цябе не цікавіць сучаснасць і ты ў ёй сябе адчуваеш няёмка?

– Немагчымасць прарвацца да самога сябе і сустрэцца з самім сабой у гэтай новай эпосе – гэта якраз той модус, той стан свядомасці ці стан жыцця, у якім пісалася другая кніга. Але тут важна яшчэ пазначыць, што яна пісалася падчас усёй гэтай еўрапейскай катастрофы, расейска-украінскай вайны. Вяртанне ва ўспаміны і ўцёкі з сучаснасці – гэта яшчэ і спосаб знайсці раўнавагу ў сітуацыі, калі ў знешнім свеце раўнавагі не знаходзіцца. Усё знешняе плыве і няясна, куды на гэтай крызе нас зносіць.

– Унутраная эміграцыя, так бы мовіць?

– Не эміграцыя, а выстройванне свету, сістэмы каардынат з таго, што ўжо было і адбылося, калі немагчыма адкрыць для сябе будучыню.

Я цалкам згодны, што і з перспектывы самой кнігі, і з перспектывы мяне сённяшняга, будучыні не адкрываецца. Не памятаю ў сваім жыцці такога адчування. Ні ў пяць год, калі будучыня была ясная: камунізм, які непазбажна здарыцца. Ні ў дваццаць з нечым, калі будучыня была цёмная і страшня. Ні ў 1990-я, якія праміналі саміх сябе якраз дзеля гэтай будучыні.

А тут усё зламалася. І будучыні не засталося. У другой «Хвілінцы» яна знікла, але надзвычай абвострана адчуваецца прастора.

Я постфактум зразумеў, што «Хвілінка» – гэта вельмі менскі раман. Не толькі з-за таго, што сама кавярня «Хвілінка» была ў Менску, і горад бачыцца як такі метафізічны цэнтр расповяду. Менск нарэшце заслужыў сваю метафізіку і нават псіхагеаграфію. З'явіліся «Шабаны» і іншыя тэксты, у якіх прастора горада нагружаеца дадатковым сэнсамі і эмоцыяй, становіцца не столькі ўтопіяй, колькі гетератопіяй па Фуко. І нездарма само дзеянне ў «Хвілінцы» адбываецца ў Берліне, Варшаве, Вільні: Менск патрабуе люстэркаў, каб убачыць і адчуць самога сябе.

– Калі я чытаў другую «Хвілінку», пра гэта абсалютна не думаў. Я гэты тэкст не ўспрымаю, як празаічны. Бо ён не празаічны, а паэтычны. Я востра адчуваю энергетыку прамаўлення, бачу, як будуюцца фразы, чую, прабач за банальнасць, музыку мовы. І для мяне гэта самадастатковая каштоўнасць. Мне, умоўна кажучы, не цікава, што там з героямі і чым усё скончыцца. Гэты тэкст захапляе менавіта сваёй якасцю і інтэнсіўнасцю. Яго можна чытаць з любой старонкі. І скончыць на любой старонцы.

– Гэта найлепшы камплімент, якім можна было сказаць аўтару. Кожную раніцу на працягу сямі-васьмі год я сябе ўсаджваў за кампутар. Тэкст пісаўся і перепісваўся па сем-дзесяць-дваццаць разоў. Гэта было шаманства, хаджэнне вакол. Да кожнага слова ты прынюхваешся: а вось тут фрагменты спалучаныя не ў той музыцы – эмоцыя мусіла быць іншай...

Чытайце таксама:

 

– Літаратурнае шаманства – па вялікім рахунку праца самотная. І ў тваім тэксце, перадусім у другой кнізе, аўтарская самота зашкальвае. Я бачу не проста сыход ва ўнутраны космас, а аўтакамунікацыю аўтара: сам піша, сам рэдагуе, сам чытае, сам атрымлівае асалоду ад таго, што тэкст скончаны. Наколькі для цябе істотныя суразмоўцы? Ці спадзяешся ты, зрабіўшы гэты тэкст, на тое, каб іх знайсці?

– Безумоўна. Удакладню, што для аўтара перачытваць такія тэксты немагчыма. Ён напісаны – і дзякуй богу. Адзіныя люстэркі, якія дапамагаюць зразумець, што атрымалася – гэта як раз чытачы і суразмоўцы.

Памятаеш, у іерархіі бытнага Томаша Аквінскага анёлы не маюць множнага ліку, кожны анёл існуе толькі ў адзіным экзэпляры. Для мяне кожны мой чытач існуе толькі ў адзіночным ліку. Са сваёй рэакцыяй, сваім чытаннем. І гэта штосьці зусім іншае чэргам, якія выстройваюцца на прэзентацыях часам мілых кнігаў.

Я думаю, што калі б мой чытач прыйшоў на размову з аўтарам і выявіў сябе ў чарзе з пяцідзесяці чалавек, ён бы пакрыўдзіўся і сыйшоў. Таму што ягоную годнасць існаванне пяцідзесяці падобных чытачоў чымсьці б абражала.

– Цябе цікавіць рэзананс, папулярнасць? Сярод найноўшай генерацыі беларускіх літаратараў шмат хлопцаў і дзяўчын, якія ўвесь час пра сябе нагадваюць і ўвесь час прысутнічаюць у самых нечаканых месцах. У гэтай кампаніі ты сябе адчуваеш нейкай супрацьвагай, альтэрнатывай, іншым вымярэннем беларускага літаратурнага працэсу?

– Я б сказаў, што ўвогуле выпадаю з кантэксту. З любога.

З аднаго боку, я разумею, што тое, чым я займаюся – гэта, як аднойчы сфармуляваў Акудовіч, «іншая літаратура». З другога – я б не хацеў стаяць перад беларускім коміксам «воплощенной укоризной».

Мая задача была вельмі простая. Хацелася пагуляцца з часам і прасторай. Давялося чакаць, пакуль эпохі не прамінуць і не застануцца ў памяці, пакуль матэрыял не паўстане перад табой як элементы, з якіх можна канструяваць свой свет.

Мае сябры смяяліся, бо я расказваў пра ненапісаны раман, пра тое, што я аднойчы яго скончу, і ніхто не верыў, і я ў тым ліку. Гэта для мяне вельмі важны акт унутранай самасустрэчы са сваім конам – не ў сэнсе індывідуальнай задачы, якую я сам для сябе прыдумаў, а сапраўды з даймонам. У параўнанні з гэтым поспехам усе астатнія рэчы – розгалас, наклады, пераклады – падаюцца мілым дадаткам.

– Для цябе поспех «Хвілінкі» – тое, што тэкст адбыўся?

– Тое, што ён камусьці дапамог сустрэцца з самім сабой. Што ёсць чытачы, для якіх ён быў не проста забаўкай, а сродкам разумення самога сябе. І такія чытачы ў мяне з'явіліся.

– Ці будзе новая проза? Ці «Хвілінка» – гэта кропка і далей толькі вершы?

– Я паабяцаў, што працягу ў «Хвілінкі» не будзе, але героі з гэтым нязгодныя. Не ведаю, у што гэта рэалізуецца. Але ёсць дзве рэчы, з якімі я зараз спрабую пагуляцца – гэта кніга вершаў Францішка...

– Як Пастэрнак выдаваў вершы Жывага.

– Гэта самая першая асацыяцыя. У самім рамане вершы Жывага, можа, самае прыўкраснае, што там было… Але такі метад дазваляе адпрэчыцца і не лічыць, што ты схлусіў, калі ты патрапляеш у дзіўную і нечаканую паэтычную эмоцыю, калі ты сам яе не перажываў ці яна не адпавядае твайму псіхатыпу або твайму паэтычнаму Я.

А яшчэ я мару напісаць кнігу мыслення. Гэта звязана з маімі чытаннямі ХІХ ст. Мне падабаецца сама форма – «Санкт-Пецярбургскія вечары» дэ Мэстра, напрыклад. Гэта не проза, а, як у Платона, размовы пра важныя рэчы. Іх вядуць сябры, што прыязджаюць да Францішка.

Усе мы разумеем, што самае тупое і нецікавае, што можна зрабіць з думкай, – гэта ўкласці яе ў фармат філасофскага трактата. «Хвілінка» – імітацыя прозы для патрэбаў паэзіі, а тут – імітацыя прозы для патрэбаў мыслення.

Чытайце таксама:

 

Комментировать