Арт

Альгерд Бахарэвіч. Мае дзевяностыя. Студэнт з Гораду Цемры

1021 Альгерд Бахарэвіч

Альгерд Бахарэвіч. Фота: Юлія Цімафеева

 

Як Алежка стаў Альгердам, пачаў хадзіць у жаночых ботах і спасцігаў мудрасць на партах у педуніверсітэце. Альгерд Бахарэвіч працягвае шчыры расповяд пра Беларусь 1990-х. Папярэднія часткі яго новай кнігі можна пачытаць тут.

Зь верасьня 1992 году маім галоўным аўтобусным маршрутам зрабіўся 98-ы: Шабаны–Захад. Прыкладна а сёмай пятнаццаць раніцы ён прымаў мяне ў сваё жоўтае чэрава разам з шэратварымі, вечна з пахмельля, рабацягамі, праз пару хвілін спыняўся ў Трасьцянцы, потым на Аўтазаводзкай, дзе палова народу выходзіла, пасьля каля ўнівэрмагу “Беларусь” – тут падарожжа па Горадзе Цемры канчалася і пачынаўся зусім іншы сьвет, які шабаноўскіх людзей ня надта цікавіў; у аўтобусе заставалася чалавек пяць, я садзіўся ля акна і ў прыемнай дрымоце, без прыпынкаў даяжджаў да самай плошчы Незалежнасьці.

Дарога займала паўгадзіны – за якія трэба было вырашыць, ці ісьці на першую лекцыю, бо варыянтаў як прабавіць час існавала шмат. Пракурыць яе з кімсьці ў двары за нясьпешнай размовай, пайсьці на каву або піва, ці наогул вырушыць на вакзал: назіраць за міжнароднымі цягнікамі, а яшчэ можна было проста пашвэндацца па горадзе, вывучаючы ягоныя завулкі, двары, цені, і вярнуцца да пачатку наступных заняткаў. Зрэшты, звычайна ўсё вырашалася проста перад дзьвярамі ў аўдыторыю: сустрэнеш кагосьці знаёмага – і ўсё, першая пара адмяняецца.

Але вучоба ў БДПУ, як водзіцца, пачалася для мяне зусім не з заняткаў.

Таня С.

Адразу ж пасьля першай сустрэчы ўсіх студэнтаў майго курсу выслалі на бульбу. Усіх, апрача менскіх, якіх набраўся са ста дваццаці чалавек хіба дзясятак. Менскія мусілі ўвесь гэты месяц працаваць ва ўнівэрсытэцкай бібліятэцы, рамантаваць шафы, цягаць крэслы і сталы, парадкаваць кніжкі – работа ня пыльная, але нудная. Зразумела, што на бульбе курс перазнаёміўся, падзяліўся на групоўкі і кланы – і калі ўсе нашы вясковыя і правінцыялы вясёлым натоўпам вярнуліся ў сталіцу, мы, жменька менскіх, былі для іх загадкаю.

А яны – загадкаю для мяне. На агульных лекцыях у аўдыторыі сядзела ўся Беларусь, тая, якая “паўсюль, дзе нашая мова жывець” – і гэта мяне крыху пужала. Яны былі для мяне нібы іншаземцы – у першы месяц вучобы сам той дзіўны факт, што ня ўсім людзям пашанцавала нарадзіцца ў Менску, напаўняў мяне недаверам і шкадаваньнем. Яшчэ доўга я ўспамінаў апошняе лета пасьля школы, вольнае, трывожнае, праведзенае зь сябрамі: з нашай кумпаніі паступілі я, Макс і Слава, а Лёху і Лаўрэнцію пагражала войска.

На ўступнай сустрэчы з дэканамі і выкладчыкамі мяне суправаджаў Лёха – якому ў той дзень проста не было чым заняцца, а разам пайсьці на такое мерапрыемства было, вядома ж, весялей. У калідоры ён прыкмеціў эфэктную бляндынку, усю ў чорным, з ярка нафарбаванымі вуснамі – пацягнуў мяне да яе, мы пазнаёміліся: так у жыцьці нашага таварыства зьявілася Таня С. Ён запрасіў яе на свае народзіны, у Шабаны, яна пагадзілася, і гэта было дзіўна: у нашай мужчынскай бандзе раптам зьявілася дзяўчына.

Вядома, амаль усе ў яе адразу ж закахаліся. А яна абрала аднаго з нашых новых знаёмых, чалавека з цэнтру. Шабаны выбухнулі шэксьпіраўскімі жарсьцямі. Банду тады добра пашкамутала ўсімі гэтымі любоўнымі інтрыгамі, крэпкае мужчынскае сяброўства аказалася пад пагрозай – але тым разам усё ж ацалела.

“Сейце разумнае, добрае, вечнае!”

Хлопцаў на маім курсе было ўсяго чалавек дванаццаць, а ў групе і наогул толькі двое: паляшук Вадзім, зь якім мы пасябравалі і якога я пазнаёміў са сваёй бандай, і Ігар па мянушцы Прэзідэнт: бо ён, ці то жартуючы, ці то сур’ёзна, усім расказваў, што плянуе пасьля заканчэньня БДПУ пайсьці ў палітыку і ўзначаліць нарэшце нашу бяздарную дзяржаву. Ігар казаў, што ведае, як усё выправіць – дзяўчаты яму верылі.

На маім факультэце вучыўся журналіст Паўлюк Быкоўскі – старэйшы за нас усіх, інтэлектуальны, заўжды разважлівы і стрыманы, беларускамоўны. Здаецца, пасьля другога курсу ён сышоў з нашага ўбогага пэду.

Паўлюк Быкоўскі (сёмы злева) ў студэнцкія часы

 

Мы шмат размаўлялі, я паказаў Паўлюку свае літаратурныя практыкаваньні, а ён мне – свае, ужо тады вельмі цікавыя тэксты. Гэта ён адвёў мяне на літаб’яднаньне “Крыніцы” пры газэце “Чырвоная зьмена”, дзе я пазнаёміўся з маладымі літаратарамі: Сержам Мінскевічам, Ільлём Сінам, Алесем Пашкевічам, Вольгай Акуліч і іншымі. Гэта ён зрабіўся маім “хросным бацькам” – прапанаваўшы мне (жартам!) узяць літаратурнае мяно “Альгерд Бахарэвіч”. Я быў наіўны малады дурань: вядома ж, псэўданім мне спадабаўся і ўжо сваю другую публікацыю я так і падпісаў. Хто б мог падумаць, што неўзабаве Альгерд стане маім асноўным імем, а Алежкам я застануся толькі для самых блізкіх людзей…

Потым Паўлюк зрабіўся адным з самых вядомых журналістаў у Беларусі, а я – вось… Кніжкі пішу. Як абяцаў.

Яшчэ зь вядомых людзей на філялёгіі вучыўся Сяргей Сахараў, журналіст і адзін з заснавальнікаў Беларускай музычнай альтэрнатывы. І журналіст Генадзь Шарыпкін, зь якім мы нямала сьпявалі і выпівалі. І разумны і абаяльны Сяргей Пляскач, зь якім мы нядаўна зноў сустрэліся – і падтрымліваем кантакты (цяпер ён пісьменьнік, я мадэраваў прэзэнтацыю ягонай дэбютнай кнігі “Шоў працягваецца”). А яшчэ – высачэзны, барадаты, валасаты хлопец рокерскага выгляду Сяржук Мядзелка – зь ім мы таксама пазьней пасябравалі, і ён нават пэўны час быў вакалістам у маёй “Правакацыі” (сам я тады ўзяў у рукі гітару). Пасьля вучобы ён вярнуўся ў свае Крывічы на Мядзельшчыне, і з таго часу нічога пра яго не чуваць.

Як і пра астатніх хлопцаў і дзяўчат, зь якімі я вучыўся. Хіба што пра Алену Гушчу зь іншай групы я нешта ведаю, яна ў мяне ў сябрах у фэйсбуку і, як я бачу, цікавіцца беллітам. Хіба што… Але ня буду называць імёнаў, ніякіх кантактаў з тымі, хто знайшоў мяне праз шмат гадоў дзякуючы сеціву, у мяне няма.

Вядома, настаўнікі рэдка трапляюць пад пражэктары славы, як і пад вёдры дзярма, якія яе звычайна суправаджаюць. А заслугоўваюць яны почасту і таго, і другога… Упэўнены, што сярод маіх сакурсьнікаў былі людзі, якія сапраўды аддалі настаўніцтву найлепшыя гады жыцьця і свае сьціплыя, сялянскія, добрыя і непераборлівыя душы. Настаўнік – прафэсія цяжкая і няўдзячная, і самая нізкааплатная, яны – самая пагарджаная начальнікамі частка сыстэмы, загнаная гэтай сыстэмай у тупік: слухайся, выконвай, не бунтуй, рыхтуй новых рабоў – або зьнікні.

Так было тады, так застаецца цяпер. Калі б я зрабіўся настаўнікам, дык, напэўна, даўно павесіўся б ад безвыходнасьці, нянавісьці і нуды.

Незаплянаваная маладосьць

Але ў кантэксьце маіх дзевяностых хочацца пагаварыць пра іншае. Абсалютная большасьць з тых маіх сакурсьнікаў мела выразны і просты жыцьцёвы плян: адпрацаваць разьмеркаваньне, вярнуцца ў родныя мясьціны і там чэсна даслужыцца да дырэктара школы. Або зрабіць кар’еру ў сваіх раённых аддзелах адукацыі. У дзяўчат, вядома, быў яшчэ варыянт выйсьці замуж за менскага і застацца ў сталіцы, працуючы ў нармальнай школе. Кар’ера ў дзяржаўнай адукацыі – у выглядзе чыноўніцтва або дырэктарства – была вяршыняй іхных мараў.

Ясна, што нічога агульнага зь іхнымі мой жыцьцёвы плян ня меў. У мяне наогул не было пляну. Мне хацелася пісаць вершы і прозу, граць дзікую музыку, кахаць, піць, курыць, вандраваць і рабіцца знакамітым. Пра будучыню я ня думаў, большасьць маіх сакурсьнікаў выклікалі ў мяне раздражненьне: сваёй прыземленасьцю, уросласьцю ў глебу, нейкай зусім не юначай разважлівасьцю, гаспадарлівасьцю, лаяльнасьцю да бацькоў і выкладчыкаў. Ім было столькі ж гадоў, колькі і мне – а яны ўжо нагадвалі мне 50-гадовых. Адзін толькі Вадзім падзяляў маё вальналюбства – ён таксама пісаў песьні і вершы, браў у мяне пачытаць НН і марыў зьехаць у Канаду.

З усімі гэтымі хлопцамі мы гаварылі выключна па-беларуску – як і з выкладчыкамі і з адміністрацыяй. Беларуская мова ў сьценах БДПУ тады квітнела і не зьдзіўляла нікога. Ленін паказваў на мяне пальцам, стоячы на сваім зэдліку, а проста пад вокнамі аўдыторый шумелі мітынгі, дэманстрацыі, канцэрты. Выкладчыкі клікалі нас пасьля заняткаў ісьці пратэставаць супраць рэфэрэндуму і яднаньня з Расеяй, за незалежнасьць і мову…

Дэкан Лугоўскі разрываўся паміж патрыятызмам і новым начальствам. Ён сам быў начальнік – але мусіў слухаць, што казалі наверсе. Але даць рады таму, што адбывалася на факультэце, ён ужо ня мог – мы пачуваліся занадта свабоднымі, каб нам нешта можна было ўказваць. Зрэшты, цёмныя часы яшчэ толькі пачыналіся… Усе былі пэўныя, што доўга Лукашэнка не працягне. Яшчэ пару месяцаў – і ўсё вернецца: свабода, мова, сьцяг, Эўропа.

Вова і Коля

На другім курсе я пазнаёміўся з двума хлопцамі з матэматычнага факультэту – і гэтае сяброўства мела, як кажуць, “далеко ідушчые пасьледзтвія”. То бок: неверагодны творчы плён.

Вова Лушчынскі быў з Лагойску і ўмеў граць на барабанах.

Коля Паляжаеў быў з Талачына і граў на бас-гітары.

Абодва яны былі страшэнна сымпатычныя людзі, апантаныя музыкай – і я адразу ж прапанаваў ім зрабіцца рытм-сэкцыяй у маёй нованароджанай “Правакацыі”. А яны бязь лішніх роздумаў пагадзіліся. І пляваць, што я хацеў граць панк, а яны схіляліся да больш памяркоўных жанраў – у выніку ў нас пачало атрымлівацца нешта, што выходзіла за межы ўсіх агульнапрынятых стыляў, а гэта заўжды і ёсьць галоўная адзнака творчасьці. На гітару я паклікаў Макса, які ўжо даволі ўпэўнена ёй валодаў. Потым мае музыкі часта мяняліся, але гурт існаваў, выступаў, гарэў, гас, загараўся зноў… Зрэшты, пра гэта я раскажу пазьней.

Выспа Свабоды

Звонку Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэр выглядаў у тыя часы гэтаксама, як цяпер. А вось усярэдзіне…

У часы маёй вучобы, асабліва на першым, другім і трэцім курсах, там панавала вольніца: калідоры былі зацягнутыя цыгарэтным дымам, бо курыць дазвалялася паўсюль, апрача аўдыторый; хаваючыся ў тупіках доўгіх калідораў, мы пілі піва і віно (піва тады можна было легальна “расьпіваць” у любым грамадзкім месцы); выкладчыкі паводзіліся выключна дэмакратычна і часта да нас далучаліся. Сьцены былі заклееныя палітычнымі ўлёткамі і расьпісаныя разнастайнымі лёзунгамі, побач з раскладам маглі вісець плякаты самых розных партый і рухаў: ад БНФ да РНЕ. І ніхто іх не зрываў. Свабода! Якой заўжды мала. І я быў яе часьцінкай, яе ўдзельнікам, яе песьняром – і жывым увасабленьнем.

Свой выгляд у студэнцкія гады я ўжо апісваў – але менавіта на заняткі і іспыты ў БДПУ я пачаў прыходзіць у жаночых ботах.

Боты

Гэта былі старыя боты маёй мамы. Высокія, амаль да калена. Людзі навокал крыўдавалі. Нават у наш талерантны час ня кожны пэдунівэрсытэт будзе трываць у сваіх сьценах зялёнавалосага беларускамоўнага каўбоя-трансвэстыта. Такіх студэнтаў ніхто не любіць. Хіба што платна, плятанічна і завочна. Што ўжо казаць пра Беларусь у першыя гады незалежнасьці.

Слова «панк» у нашай мілагучнай, соладава-дражджавой мове тады яшчэ не было, як не было ў менскіх крамах прыгожага і стылёвага мужчынскага абутку – на рынках прадаваліся нейкія інфузорыі-туфлікі, усялякія лапці на ліпучках і іншыя скараходы. А мне вельмі хацелася мець замшавыя боты з спражкамі.

Больш за ўсё ў маіх ботах мне падабаліся іх высокія абцасы.

Яны з выклікам цокалі ў змрочных калідорах, яны рэзалі погляд і нарываліся на звезьдзюлі, імі я біў гэты сьвет проста па яйцах. Імі я ламаў усе шаблёны – і атрымліваў асалоду ад гэтага ўбогага храбусьценьня.

Чытаньне па партах

Парты нашых аўдыторый можна было чытаць, як кнігі. Яны чамусьці былі пакрытыя лякам паўзьверх надпісаў – нібы тую студэнцкую творчасьць вырашылі захаваць для музэю або для вечнасьці. Калі на лекцыях рабілася нудна, я пачынаў вывучаць інтэлектуальную і творчую спадчыну сваіх папярэднікаў. На партах было ўсё: порна, гісторыя, паэзія, нумары тэлефонаў, запаветы нашчадкам, мянушкі выкладчыкаў, малюнкі дзяўчат і хлопцаў і іхных полавых органаў, тэксты песень, урыўкі канспэктаў і нават філязофскія развагі пра сьвет і быцьцё. Памятаю, што менавіта з парты, нібы з чужога пляншэта, я прачытаў вядомы фальклёрны твор, які ў Шабанах ня чуў: “Лучше водки выпить литр, чем сосать соленый клитор”. І менавіта на парце была накрэмзаная фраза, якая прымусіла мяне задумацца пра тое, што тут, на маім факультэце, ёсьць падобныя да мяне істоты:

“Сектор Газа” – гэта ня панк, а гаўно. Never mind the bullocks, there are SEX PISTOLS”.

Вось так: вычарпальная характарыстыка пашляціны па-беларуску, а назва альбому куміраў як мае быць, па-ангельску. Хто гэта напісаў і калі, я так і не даведаўся. Але першакурсьніку Алежку той “Сектор Газа”, які быдла лічыла панкам і які насамрэч быў проста гопніцкім праекцікам тупаватых расейскіх пацаноў, быў ня менш агідны. А Sex Pistols я з захапленьнем слухаў ужо некалькі гадоў – і добра разумеў, дзе панк, а дзе гапата. У мяне быў густ. Заставалася яго адтачыць – і знайсьці аднадумцаў.

Бяздарнасьці і ідыёты

Былі моманты, калі я сур’ёзна зьбіраўся кінуць свой пэдунівэр – тут усіх часалі пад адзін грэбень, і гэта, бадай, злавала мяне больш за ўсё.

Праблемы пачаліся, як ні дзіўна, у 1995-м. Неяк вельмі хутка ад той свабоды, якая панавала тут на першых курсах, нічога не засталося. Быццам аднойчы прыйшла брыгада ў скафандрах, дастала балёны з газам і фарбай, дзеркачы, доўбні, пыласосы – і за якісьці месяц вытруціла з БДПУ ўвесь ягоны вольны дух.

У той год я нутром пачаў адчуваць: тое, што тут адбываецца, ёсьць ня столькі навучаньнем, колькі вытворчасьцю ўзброеных пэдагагічнымі навыкамі клонаў. Людзей незвычайных тут спрабавалі зламаць, звычайных – пераконвалі ў іх выключнасьці, паслухмянасьць, добрая наведвальнасьць і стараннасьць цаніліся больш за ўсё. Творчых заданьняў амаль не існавала, незалежнасьць думкі не віталася, страх перад дзяржавай адкрыта называўся дабрадзейнасьцю. Дыхаць рабілася ўсё цяжэй. Цяпер я рады, што бацькі пераканалі мяне застацца, давучыцца і атрымаць дыплём – невядома, што б са мной здарылася, калі б я тады паслухаўся свайго ўнутранага Джойса, кінуў усё і выправіўся на вольны хлеб, чым далей ад БДПУ (а насамрэч, вядома ж, у войска).

Я добра запомніў размову з адной даволі маладой выкладчыцай (яна выкладала ў нас нядоўга, усяго сэмэстар – нейкую мэтодыку, ці што). Аўдыторыя была цесная і маленькая, залітая чырвоным сьвятлом – на шматвокі твар нашага пэдунівэру якраз павесілі нейкі гіганцкі транспарант, і мы сядзелі проста за ягоным вэлюмам. Мы, шасьцёра хлопцаў, якім гэтая жанчына не хацела ставіць залік – бо мы прагулялі больш за палову яе заняткаў. Звонку шумеў горад – а мы маўчалі і слухалі яе крыкі, зь якіх, уласна кажучы, і складалася ўся размова:

“Вы бяздарнасьці, ідыёты, паглядзіце на сябе! Што з вас будзе? Пустата! Вы проста нулі! Вы ніхто, ясна? Вас на завод адправіць трэба, бо вы ні на што ня здольныя! Сядзяць, ухмыляюцца, вочы прапітыя, пустыя, ні таленту, ні інтэлекту, вы проста ўбоствы!”

Мы слухалі: нехта чырванеў, нехта апусьціў вочы долу, нехта калупаўся ў носе, што разьюшвала яе яшчэ больш. Я глядзеў на яе, і мяне перапаўняў дзікі гнеў: гэтая жанчына лічыла, што мае поўнае права на нас крычаць, і толькі з той прычыны, што выкладала ў нас нейкую там мэтодыку, нудны, бязглузды, абсалютна не патрэбны мне прадмет, ёй было пляваць на ўсе мае кнігі, тэксты, музыку, на маю маладосьць і свабоду, на маю будучыню, яна называла ўбоствамі некалькіх ня самых дурных на факультэце хлопцаў толькі таму, што яны не хадзілі на яе цудоўны курс па маніпуляваньні дзецьмі.

Я нічога не сказаў. Ніхто нічога ёй не сказаў. Мы ведалі, што ад яе залежыць: заставацца нам студэнтамі або ісьці ў салдаты. Яна выкрычалася, выцерла пот, паглядзелася ў люстэрка, пагардліва адвярнулася і паставіла нам усім залік.

Чытайце папярэднія часткі кнігі Альгерда Бахарэвіча «Мае дзевяностыя»:

Разьдзел першы. 2018

Разьдзел другі. Школа

Разьдзел другі. Школа. Частка 2

Разьдзел трэці. Мова: гісторыя хваробы

Разьдзел трэці. Мова: гісторыя хваробы. Частка 2

Разьдзел чацвёрты. Студэнт з Гораду Цемры. Частка 2

Комментировать