Альгерд Бахарэвіч. Мае дзевяностыя. Нязнайка ў Сонечным горадзе. Частка 2
Альгерд Бахарэвіч. Фота: Юлія Цімафеева
Менскія шапікі і Камароўка. Музыкі з падземных пераходаў і тэлефонныя будкі. Альгерд Бахарэвіч упершыню набывае імпартныя прэзерватывы, засынае пад бабулін гадзінік і грае «Халоднае піва». Пісьменнік працягвае шчыра ўзгадваць беларускія 1990-я.
Першую частку раздзела «Нязнайка ў Сонечным горадзе» чытайце тут.
Папярэднія часткі новай кнігі Альгерда Бахарэвіча «Мае дзевяностыя» можна прачытаць тут.
Шапікі
“…Дык а ў шапіку нельга купіць?..” – пытаюся я ўлетку 2017-га ў аднаго значна маладзейшага за мяне літаратара.
“Дзе?”
“Ну, у шапіку”.
“А што такое – шапіка?” – пытаецца ён, на твары – ні ценю сораму; шчырая цікаўнасьць драпежнага птушаняці, якое ўпершыню чуе слова “дзічына”. Я тлумачу: ну як жа, шапік, мужчынскі род, невялічкае часовае збудаваньне, месца, дзе…
“А, у кіёску…”
Ну так, у кіёску, ківаю я. Цалкам сабе неблагое беларускае слова (паводле паходжаньня – пэрсыдзка-турэцка-італійска-францускае), але халера на вас, маладзёж: сучасны чалавек, які думае па-беларуску, наўрад ці скажа “кафэ”, толькі: “кавярня”. І “вадзіцель” ён наўрад ці скажа – толькі “кіроўца”. Апошняе слова пранікла ўжо нават у афіцыйны “Мінскаўтатранс” – а ў слоўнікі яшчэ ня трапіла.
Аднак чалавек, які думаў па-беларуску ў 90-я гады ў Менску, заўжды зразумее, што такое “шапік” – і вымавіць гэтае слова з гонарам і настальгіяй, і адчуе ў душы дзіўны сьверб.
У дзевяностыя слова “кіёск” сярод маіх знаёмых беларускамоўных лічылася брыдкім русізмам. Мы куплялі толькі ў “шапіках” – часопісы і чыпсы, цыгарэты, піва, віно, гарэлку, жуйкі “Love is…”, цукеркі, “Сьнікерсы”, “Баўнці” і “Натсы”, прэзэрватывы, арэшкі, батарэйкі, касэты з запісамі ўлюбёных гуртоў. А ў тых шапіках почасту сядзелі нашы знаёмыя – часам: людзі з вышэйшай адукацыяй, якія гэтак зараблялі сабе на хлеб. Кожны зь іх паўтараў, як заклён: ды я тут на пару месяцаў, да вясны, да лета, вось падзараблю і… Я ж не такі, я вумны, проста, панімаеш, такая ў жызьні сітуацыя…
Побач з шапікамі пасьвіліся рэкетыры (да 1992-га), а пазьней – сьмешныя, фанабэрыстыя гаспадары, якім было насраць, хто сядзіць і гандлюе ў гэтай убогай хацінцы – ды хоць Нобэлеўскі ляўрэат! – абы выручка была. Ад такіх “гаспадароў” мяне ў 90-я ванітавала – бо гэтак ужо мы былі выхаваныя, піянэры-героі: эксплюатацыя чалавека чалавекам ёсьць злом, камэрцыя – занятак для злачынцаў, бізнэс – падман, а зло трэба караць. Таму любыя падпалы шапікаў у тых колах, дзе я круціўся, безумоўна віталіся – а здараліся яны досыць часта. Асабліва ў аддаленых ад цэнтру раёнах гораду – абгарэлы шапік, што грэе сэрцы зьбяднелых менчукоў, быў не такой ужо і рэдкай часткаю краявіду. Хто іх падпальваў – пакупнікі, канкурэнты, ашалелыя ад роспачы прадаўцы – нас не хвалявала. У агні шапікаў палала сацыяльная няроўнасьць – да якой ужо пачыналі паціху звыкаць, але якая яшчэ не ўспрымалася як нешта штодзённае, звычайнае, нармальнае… Праўда была на баку пакупніка, радзей – прадаўца, але ніколі – на баку камэрсанта.
Фота: Onliner.by
Шапікі… Як правіла, чырвоныя або сінія, спрэс завешаныя таварам; для сувязі са сьветам заставалася толькі вузкае, нібы шчыліна, акенца на ўзроўні жывата… Вакол будынку ДС “Шабаны” іх стаяла дзесяць ці нават больш, зачыняліся яны позна, часта прадаўцы заставаліся там і на ноч – і мы бегалі “на кальцо” па дагонку і курыва, а часам і проста хадзілі туды ў пошуку прыгодаў. У дзевяностыя нам на дзіва мала хацелася спаць – і мы пакідалі гітары і вырушвалі да пустых прыпынкаў. Вакол шапікаў штоночы можна было кагосьці сустрэць: п’яныя мужы, вярнуўшыся ў Шабаны на апошнім аўтобусе, бралі піва каб “шліфануцца” і захрасалі каля шапікаў яшчэ на гадзінку-другую, бяссонныя маладыя жанчыны куплялі там свае танюсенькія цыгаркі з мэнтолам, “Моre” (“Море”, як казалі ў Шабанах) , таксісты прывозілі туды розную начную набрыдзь, а мы стаялі сваёй кампаніяй і прагна сачылі за гэтым непрадказальным, грубым і такім чульлівым да любога лішняга слова і руху сьветам.
І ўсё ж, калі ўспамінаеш тыя шапікі, найперш згадваецца Камароўка: увесь пляц перад сёньняшнім “Лідо” быў запоўнены імі, нібыта на гэтым месцы раскінуўся вайсковы лягер: цэлае войска стаяла тут, чакаючы перамогі новага часу – і вучыла менчукоў спажывецтву; дабрадушныя барбары ахвотна далучаліся да гэтай гульні ў капіталізм, паміж шапікаў сноўдалі людзі, людзі, людзі – і ты ўпершыню пачуваўся самотным у сваім горадзе, бо нішто так не разьядноўвае, як гандаль. Грузінскія, турэцкія, азэрбайджанскія прозьвішчы на самаробных папяровых шыльдах, учэпістыя позіркі няголеных мужчын у аднолькавых скураных куртках, залатазубыя ўсьмешкі незьлічоных прадавачак, кожная зь якіх магла не зазіраючы ў твой кашалёк вызначыць, па што менавіта ты сюды прыпёрся і ці варты ты ўвагі, павагі, зьнявагі... Тады я яшчэ не бываў за мяжой, я разрываўся паміж старой, чалавечнай Камароўкай, дзе, як мне падавалася, стасункі між пакупнікамі і прадаўцамі былі значна больш душэўныя, і паміж уяўленьнямі пра Захад, дзе, як я лічыў, гандаль выглядае значна больш сумленна і чыста.
Фота: Onliner.by
Твару прадаўца ты ня бачыў, кожны шапік меў руку, якая клала перад табой тавар – пальцы, зь пярсьцёнкам і без, мужчынскія, жаночыя, дрыготкія, брудныя, нафарбаваныя пазногці… і толькі па гэтай руцэ можна было адчуць, што ты маеш справу з жывым чалавекам. Шапік быў пачаткам дэгуманізацыі гандлю. Але гэтыя рукі з шапікаў – як жа яны прымушалі цябе думаць, зьвяртаць увагу на шнары, вены, лак, валаскі, як прымушалі фантазіраваць, дапаўняць партрэт чалавека-шапіка рысамі і часткамі цела…
Тут, у шапіку каля Камароўкі, я аднойчы ўпершыню купіў імпартовыя прэзэрватывы, каб паглядзець, як яны выглядаюць. Мне было сямнаццаць – ці недзе каля таго. Я аддаў шалёныя – для мяне, вядома ж – грошы – і схаваўся ў двары на другім баку вуліцы, пад дрэвам. Разарваў упакоўку, доўга вывучаў інструкцыю, мацаў мутную гуму… Я нават панюхаў яе – кожная замежная рэч абуджала маю фантазію пра далёкі, нетутэйшы, лепшы сьвет, а гэтая – гэтая дражніла, намякала на існаваньне нязьведанай асалоды, абяцала таямніцы, да якіх я абавязкова мусіў дарасьці.
І ўсё ж нешта ў гэтай сьлізкай рэчы, якую я трымаў у руках, падавалася мне гідкім. Я тады шмат думаў пра самагубства – і цяпер разрываўся паміж голасам сьмерці і голасам жыцьця, я пацеў і задыхаўся, мне хацелася адначасова пражыць доўгае, доўгае жыцьцё, у якім будзе ўсё: слава, любоў, творчасьць, падарожжы – і хацелася памерці, проста зараз, бо ўсё цела гарэла ад невытлумачальнага неспакою, і нехта нібы нашэптваў на вуха: забі сябе, забі, лепш зараз, немагчыма так пакутаваць, ёсьць толькі адзін сродак, толькі адзін… Адкуль гэта было – гэтыя два галасы, якія перапынялі адзін аднаго, быццам намагаючыся ажывіць мёртвую рэч у маіх мокрых руках?
Быццам Эрас і Танатас заўважылі, як я аддаю апошнія грошы за пачак прэзэрватываў – і сачылі за мной ад самага шапіка да гэтага бруднага двара.
Я стаяў і разгублена камячыў у руцэ ўпакоўку – і раптам у мяне зьявілася зусім новае, моцнае, паганае адчуваньне, што гэтай пакупкай, самім фактам валоданьня гэтай юрлівай прыладай я навечна прывязваю сябе да шапікаў каля Камароўкі – купіўшы там мой яркі пакуначак, я падпісаў дамову з тым сьветам шапікаў, панурых прадаўцоў, недалёкіх і жорсткіх гаспадароў; узяўшы тыя няшчасныя прэзэрватывы ў рукі, я нібы выпэцкаўся ў нешта іхнае, убогае, таннае, нуднае. Быццам я прадаў выпадковую пяшчоту і купіў халодны і сьлізкі разьлік.
Я выкінуў пакупку ў сьметніцу, і мяне адразу ж папусьціла.
Пераходны ўзрост
Менскія падземныя пераходы злучаюць зямлю і неба. Сонца зьбягае ўніз па прыступках і замірае на паўдарозе, нібы нешта забыўшы там, на паверхні; галубы лятуць проста ў твар – ажно валасы варушацца ад рухаў іхных крылаў. У пераходах жыве вецер, там круцяцца падазроныя пахі, там праціскваюцца бокам у тугія дзьверы мэтро хуткія скавышы – і шыяй ты адчуваеш іхныя дотыкі; так сьляпыя абмацваюць твар, каб запомніць цябе або пазнаць. Ідзеш міма музыкаў, што паклалі перад сабой скрынкі або футаралы, у кожнага заміж твару цень – і падушачкамі пальцаў успамінаеш сваё юнацтва. Свае падземныя пераходы – свае колішнія пераўтварэньні з чалавека ў цень.
Цяпер у Менску з вулічна-падземнай музыкай строга. Кожнага разу, калі мы зь Юляй спускаемся ў пераход, дык адзначаем з усьмешкай: “Мурку” ў нас пад зямлёй даўно ўжо не пачуеш. З таго часу, як падземных музыкаў абавязалі атрымліваць адмысловы дазвол і праходзіць атэстацыю, у менскіх пераходах гучыць толькі больш-менш прафэсійны і клясычны рэпэртуар. А інструмэнты якія! Ня толькі гітаркі, але і скрыпкі, акардэоны, кантрабас, саксафон, клярнэт, габоі, клявішы і тыя загадкавыя перакуленыя ночвы, якія, калі іх добра пагладзіць далоняй, напаўняюць трубу пераходу чароўным, нетутэйшым гудзеньнем.
Вядома, у 90-я ўсё было інакш. Глоткі дзерлі пераважна пад гітары – да зьяўленьня першага мянта, а там ужо ўсё залежала ад ягонай асабістай любові да той ці іншай музыкі. Міліцыянт мог прагнаць, мог замовіць песьню на свой густ, мог паблажліва прайсьці міма, а мог і “аформіць” – але да гэтага справа ў нас ніколі не даходзіла.
Першым з нашай кампаніі, хто прапанаваў граць у пераходах, быў Макс – і сам паказаў нам прыклад. У часы ўсеагульнай любові да “расейскага року” сьпяваць нешта іншае, чым усялякіх “Агатаў Крысьці” і “Чайфаў”, было бессэнсоўна – але мы абіралі разумны кампраміс: Грабеншчыкова, “Кіно”, “Заапарк”.
Асабліва народу падабалася “Халоднае піва” Майка Навуменкі ў Максавым выкананьні – і ня толькі ў пераходах: “Я знаю два слова: портвейн и коньяк, в моей голове полный ништяк…” – у непераборлівых душах зямных і падземных людзей гэта знаходзіла імгненны водгук.
Ну не па-ангельску ж нам было сьпяваць – ангельскай мы ня ведалі, гэта цяпер хлопчыкі, што тужліва цягнуць у пераходзе “No surprises” “Radiohead”, міжволі прымушаюць палову мінакоў падвываць сабе пад нос. Тады мова пераходаў была расейская – першыя чувакі, якія забрэнькаюць пад зямлёй N.R.M., зьявяцца ў канцы дзевяностых.
Драбязы, якую мы зьбіралі, хапала на піва і “Беламор”. Спачатку было весела. Але наш падземны пэрыяд працягваўся нядоўга – усё ж арыентавацца на густы шырокай публікі мы не любілі. Мае ўласныя выступы ў пераходах нічога, апрача жаху, у людзей не выклікалі, грошай мне кідалі зусім мала – але я памятаю і здранцьвеласьць у пальцах ад вечнага падземнага холаду, і барацьбу зь першым, кароткім страхам, і ня надта прыемнае адчуваньне, калі цябе раптам абступае п’яная кампанія гопнікаў, якія патрабуюць зараз жа зайграць нешта “блатное”, “шоб душа развернулась, а потом опять свернулась”, і ты прыціснуты да сьцяны і кажаш: не, пацаны, я такое ня ўмею… І вясёлыя міліцэйскія вочы, ад позірку якіх гітара адразу разладжваецца, нібы нешта трэснула на калках. Навошта мы гэтым займаліся? Не дзеля грошай жа. Проста таму, што так абавязваў кодэкс свабоды – гарланіць у пераходах. Усе людзі падзяляюцца на музыкантаў – і не.
Ужо ў Нямеччыне ў мяне аднойчы спыталіся, што я думаю пра праект публічнага чытаньня вершаў у такім месцы, як падземны пераход. Маладыя паэты зьбіраліся яго рэалізаваць – вядома, я быў толькі за. “У тваёй краіне такое, ясная рэч, немагчыма”, – сумна канстатаваў адзін з паэтаў, абазнаны ў рэаліях “апошняй дыктатуры Эўропы”.
“Так”, – пагадзіўся я, але пазьней успомніў: неяк у другой палове дзевяностых Зьміцер Вішнёў, зь якім мы крыху выпілі недзе ў цэнтры, прапанаваў мне зараз жа ісьці зь ім чытаць вершы ўсім ахвотным. Мы сталі ў падземным пераходзе на плошчы Перамогі, недалёка ад наклееных на граніт някляеўскіх радкоў, і пачалі голасна дэклямаваць уласныя творы. Нашы маладыя, здаровыя, натрэніраваныя падчас шматлікіх выступаў галасы было чуваць далёка. Людзі касавурыліся, некаторыя спыняліся паслухаць, але большасьць паныла брыла міма, не зьвяртаючы ўвагі. “Як жа хораша, што ёсьць моладзь, якая размаўляе на роднай мове”, – замілавана сказала нейкая бабулька. Адзіная, хто хоць неяк пракамэнтаваў наш пэрформанс.
Другім быў, ясная рэч, малады, нашага ўзросту дзяжурны міліцыянт. Ён паводзіўся неяк нерашуча – магчыма, баяўся, што мы ўдзельнікі нейкага розыгрышу: вось прычэпіцца ён да нас, а тут схаваная камэра зарагоча яму ў твар. Ці, можа, літаратура падавалася яму не настолькі відавочна крымінальным заняткам? “Вы, уважаемые, идите наверх и читайте там, подальше от моего участка”, – параіў урэшце ён. Мы і пайшлі. Сталі побач з “Караваем” і працягвалі свой выступ. Людзей тут было значна больш: цэнтар гораду, разгар дня. А далей… А далей не было нічога. Людзям было напляваць. Мы выдыхнуліся і сышлі на піва.
Наш “паэтычны праект” узьнік за сэкунду і быў цалкам рэалізаваны цягам наступнай гадзіны. Мы верылі ў імправізацыю – і не зьбіраліся браць ніякіх дазволаў. Закарцела – зрабілі. Але ў глыбіні душы я быў расчараваны – “разбэшчаныя ў нас людзі, такіх нічым ужо не праб’еш”, сказаў я Зьмітру. Мяне тады па-сапраўднаму напужала гэтая абыякавасьць на большасьці твараў – яны ішлі адзін за адным, гэтыя занураныя ў сябе менчукі, і ў кожнага ў вачах гарэла цьмянае, баязьлівае, беларускае: “Гарлаюць нешта? Значыць, так і трэба”.
Я тады яшчэ ўявіў сабе: а што калі б мы мёртвае цела расчлянялі ва ўсіх на вачах, там, каля “Караваю”? Проста пасярэдзіне Менску? Хутчэй за ўсё і ў гэтым разе ніхто б не спыніўся. Якая розьніца, што адбываецца ў цябе пад носам, калі ў краіне нарэшце навялі парадак, калі ёсьць жратва, заробак і дом, калі няма ні вайны, ні рэвалюцыі. Галоўнае – не прыглядацца, не прыслухоўвацца, не цікавіцца, ня думаць. І тады ўсё будзе нармалёк.
Мёртвыя, шаптаў я, едучы ў перапоўненай “дзявятцы”. Мёртвыя. Горад мёртвых, якія вяртаюцца ў свае цесныя дамавіны. Яны раптам заківалі – усе гэтыя пасажыры, і ўтаропіліся на мяне, іхныя рукі заварушыліся, вусны скрывіліся ва ўсьмешках: – і я амаль у гістэрыцы расштурхаў іх і выйшаў на Енісейскай, і пайшоў дахаты пешшу, і сонца заходзіла за лінію розуму так прыгожа, і майму целу ўзімку споўнілася дваццаць два, і мне было невыносна ад таго, што я – чалавек.
Бабулін гадзіньнік
Я ляжу ў бабулінай кватэры і ніяк не магу заснуць.
Адчуваю, як сьмярдзіць пракуранае за дзень, складзенае побач на зэдліку адзеньне.
Чую, як цікае над галавой вялікі бабулін гадзіньнік на сьцяне. Цікае – і раз-пораз глуха бомкае. У маім страўніку цёпла і хораша, бабуля пакарміла мяне чым магла. За акном пакрысе віднее. Я зноў прыйшоў да бабулі сярод ночы – яна ніколі не злавалася на такія раптоўныя візыты. Наадварот, радавалася, што ў яе я ў бясьпецы. Бабуля баялася начных вуліц. Я ня думаў тады, што празь мяне старая не высыпаецца, так мы і ляжалі моўчкі: я на канапе, бабуля на сваім высокім ложку. І думалі кожнае пра сваё.
Які ж гэта год? Прыкладна 1996-ы. Тады я часта хадзіў уначы пехатою з цэнтру ў свае Шабаны: стартаваў а першай, да бацькоўскай кватэры дабіраўся а чацьвертай. Ішоў, напяваў у такт крокам, думаў пра людзей, музыку, кнігі. Ногі працавалі як мае быць – на падыходзе да майго мікрараёну я адчуваў хіба што здаровую маладую стому. Але, бывала, недзе каля парку 50-годзьдзя Кастрычніка ўзьнікала спакуса ўсё ж пераначаваць у бабулі – тая жыла акурат па дарозе, каля цяперашняй станцыі мэтро Аўтазаводзкая, у доме насупраць вайсковай часьці. На другім баку Партызанскага праспэкту тады хадзілі трамваі – там было кальцо, ад якога цяпер ужо нічога не засталося. То бок некаторыя трамваі ішлі ад моста каля гатэлю “Турыст” у Серабранку, а адзін ехаў па Партызанскім у бок МАЗу. І вось я даходзіў да бабулінага дому, званіў – яна адчыняла і ішла на кухню разагрэць мне сёе-тое, а потым мы выключалі сьвятло і клаліся…
І пачынаўся ён – Гадзіньнік.
Гадзіньнік бабулі падаравалі, калі яна сыходзіла на пэнсію – адпрацаваўшы больш за трыццаць гадоў на Трактарным, у ліцейцы. Вялікая драўляная скрыня зь меднай пласьцінай, на якой быў выгравіраваны надпіс: нешта пра ўдзячнасьць за шматгадовую добрасумленную працу. Вядома, бабуля ганарылася падарункам і павесіла яго на сьцяну сваёй аднапакаёўкі. Гадзіньнік меў ківач і бомкаў кожную гадзіну – яшчэ калі я быў малы, ён падаваўся мне жывой істотай, бо гэтая скрыня дыхала, у яе быў пульс, у ёй білася няхай сабе мэханічнае, але сэрца. Калі я наведваў бабулю, дык заўжды адчуваў, што ў кватэры нас трое. Што нехта жывы сочыць за намі, слухае – і раз-пораз уздыхае, быццам ведае пра нас усё: што было, і што станецца, ведае і маркоціцца, і строга адмервае нам хвіліны.
Бабуля была родам з Валожыншчыны, нарадзілася ў 1932-м, перажыла ў вёсцы і польскі час, і вайну, а ў 1950-м прыехала ў Менск. Яна скончыла тры клясы вясковай школы – умела чытаць і пісаць, ведала некалькі беларускіх вершаў, вось і ўся адукацыя. У пачатку 50-х яны зь дзедам пабудавалі хату ў Дражні, каля Трактарнага – вось так і выйшла, што я нарадзіўся менчуком. Пра тое, як будавалася пасьля вайны Дражня, цікава напісана ў кнізе Томаса Бона “Менскі фэномэн”. Там, у Дражні, нарадзілася мая маці, якая ў сямідзясятых выйшла замуж за майго бацьку, які родам з Наваградчыны. У 1980-м бацьку далі кватэру ў Шабанах. А бабуля ў 90-х пераехала да свайго другога мужа на Партызанскі праспэкт. Гэты яе муж памёр, і яна засталася адна. Такая вось гісторыя.
І вось цяпер, уначы, гэты гадзіньнік адлічваў час маёй маладосьці. Мае дзевяностыя. Бом, бом… За акном прачыналася вайсковая часьць, чуліся кароткія злыя каманды, я падымаўся, рабіў сабе каву і ішоў на ранішні аўтобус. Я прыяжджаў у свае Шабаны акурат тады, калі бацькі падымаліся, каб ісьці на працу. Сьнедаў – і зноў ехаў “у горад” (так у нас казалі). Нібы сам жыў у вёсцы – але навокал была ня вёска. Проста: шчыліна ў бэтоне паміж двума сьветамі, у якую я правальваўся кожны дзень, але мне заўжды хацелася зь яе выбрацца, выбрацца – і больш не вяртацца.
“Лучший вид на этот город”
Мае начныя падарожжы з цэнтру ў Шабаны часам сканчаліся даволі нечакана.
У сярэдзіне дзевяностых мы зь Лёхам сустракаліся зь дзьвюма сёстрамі: Лёха са старэйшай, а я з малодшай. І таму часам вярталіся ўначы ў нашыя Шабаны разам – калі шанцавала, мы пасьпявалі даехаць да мэтро “Трактарны завод”, а там пехатою хуткім маладым крокам да Шабаноў заставалася якая гадзіна. І вось неяк выйшлі мы гадзіне а другой ночы на Партызанскі, ідзем у нашым звычным напрамку – і раптам бачым, як па праспэкце нясьпешна едзе яна: агромністая вайсковая махіна цёмна-зялёнага колеру. Ня ведаю, што гэта было такое, і ведаць не хачу – вайсковая тэхніка выклікае ў мяне агіду, але яна сапраўды ўражвала, гэтая браніраваная пачвара з вузкім акенцам наперадзе і аграмаднымі коламі, яна ўзвышалася над праспэктам, як гіганцкая жаба, і раўла аднастайна і пагрозьліва. Лёха, які толькі-толькі адслужыў у войску, быў чалавекам кампанейскім і бяз комплексаў – ён прагаласаваў, пачвара неахвотна спынілася, Лёха на жаўнерскай мове дамовіўся, што нас падкінуць да самага павароту на Шабаны, і мы залезьлі ў кабіну.
Адтуль начны горад выглядаў зусім інакш. Мы нібы прабіраліся праз тоўшчу вады па затанулай краіне, рухаючыся каля самага дна – гледзячы наперад праз вузкае акно, я бачыў, як Партызанскі праспэкт і Магілёўская шаша нібы сьцяліся, нібы прыціснуліся да межаў краявіду, даючы нам дарогу. Лёха частаваў кіроўцу моднымі цыгарэтамі, а я дзівіўся свайму адчуваньню ўлады і адчужанасьці. Мы панавалі над навакольлем – і рэч была нават не ў вышыні машыны, не такой ужо насамрэч і надзвычайнай, рэч была ў зьмене пэрспэктывы: здавалася, што праз гэтае вузкае акенца ўсё навокал – варожыя аб’екты, патэнцыйны матэрыял для зьнішчэньня, такога панаваньня над будынкамі, замерлымі ў начной смузе, над дрэвамі і агароджамі, над дробным наземным сьветам не адчуеш ні ў грузавіку, ні ў тралейбусе, ні на бальконе.
І калі справа ад нас паказаўся мікрараён, мне зрабілася ніякавата – бо ўзьнікла цьмянае, жудаснае і салодкае адчуваньне, што зараз усё гэта можна расьціснуць, зруйнаваць, раздушыць, зьнішчыць, вызваліць ад іхных панылых функцый. Але мы былі ўжо дома, у кабіне вісеў дым, мы саскочылі і пайшлі ў свае родныя кватэркі, а машына рушыла далей па Магілёўцы. Потым мы часта прыгадвалі зь Лёхам гэтую паездку – са сьмехам, але і з пачуцьцём нейкай таемнай сувязі паміж намі, быццам у тую ноч мы дазналіся пра сябе штосьці новае, пра што нікому ня варта гаварыць.
Галасы
Менск 90-х – горад тэлефонаў-аўтаматаў, старых і новых тэлефонных будак і скрынак на тонкіх ножках, чорных ліпучых трубак і шэрых мэталёвых апаратаў, на якіх манэткамі выразаныя нумары, імёны, мацюкі і назвы ўлюбёных гуртоў. Здаецца, мне пашанцавала: я засьпеў тэлефоны-аўтаматы ва ўсёй іхнай красе і пабачыў, адну за адной, усе стадыі іх заняпаду і сыходу.
Я памятаю і манэткі, і нейкія жэтоны, і, вядома, вестуноў канца аўтаматычных вулічных тэлефонаў – плястыкавыя карткі, якімі мы рэзалі каўбасу, хлеб і яблыкі (магчыма, яны яшчэ існуюць, тыя штукенцыі?). Памятаю, як даводзілася стаяць каля будкі, чакаючы, калі яна вызваліцца, і рабіць выгляд, што ты ня слухаеш чужую размову (а ты ж слухаў, ты быў вельмі цікаўны хлопчык, які ўвесь час Дадумваў Чужыя Гісторыі), і лавіць незадаволеныя позіркі праз шкло – усе людзі ва ўсіх краінах, зайшоўшы ў тэлефонную будку, лічылі, што яна належыць толькі ім, і ўспрымаюць чаргу як зборышча хамаў. Тэлефонныя будкі хвалявалі мяне зь дзяцінства – прачытаўшы ў кнізе пра Кракадзіла Гену, як Чабурашка жыў у такой будцы, я яму дзіка зайздросьціў. Мне б хапіла такога дому, думаў я, проста будка – затое свая.
Першым у нашай кампаніі, хто кінуў выклік старой сыстэме і вырашыў зрабіцца сучасным чалавекам, быў Лёха. Недзе ў 1999-м, ці што, ён завёў сабе пэйджар, за што мы з Лаўрэнціем яго жорстка засьмяялі. Як толькі Лёха паказаў нам, як працуе гэтая прылада, мы адразу ж прыдумалі плян дзеяньняў. Час ад часу мы званілі апэратару і пакідалі Лёху паведамленьне: нібы ад дзяўчат. “Лёша, я люблю тебя, ты лучший мужчина в мире. Наташа” – або: “Милый Лёша, ты снишся мне каждую ночь. Оля”. Сустракаючы Лёху, мы нічым не выдавалі таго вар’яцкага, дзікага сьмеху, які рваўся знутры, размаўлялі пра сёе і пра тое, і нарэшце Лёха не вытрымліваў і пачынаў расказваць, як яго атакуюць незнаёмыя дзяўчаты, закаханыя ў яго па вушы. Ён горда паказваў нам паведамленьні на сваім элегантным пэйджэры – і мы ледзь трымаліся, каб ня выдаць сябе. Але аднойчы ня вытрымалі і прызналіся. Лёха пакрыўдзіўся – але неўзабаве ўжо сьмяяўся разам з намі. Ня ведаю, як бы я паводзіўся на ягоным месцы. Відаць, разарваў бы стасункі з такімі сябрукамі назаўсёды.
Што такое мець пэйджар, я так і не даведаўся. У 2002-м бацькі падаравалі мне на дзень нараджэньня першы мабільны тэлефон, вялізную патрыманую “Нокію” з тоўстай антэнай. Больш у будкі тэлефонаў-аўтаматаў я ўжо не заходзіў. Раптам мабільнікі зьявіліся ва ўсіх – і зь якім жа сорамам успамінаеш мужчынскія звычкі тых часоў: прыходзячы ў нейкае публічнае месца, усе даставалі з кішэні “трубы” і выкладвалі перад сабой на стол, нібы мераючыся пісюнамі.
Менскія тэлефоны. Я памятаю вас: у вашыя чорныя ліпучыя трубкі я нагаварыў столькі ўсяго, што з адных гэтых словаў можна было б скласьці раман. Дамаўляўся пра спатканьні, канцэрты, рэпэтыцыі, даваў інтэрвію, лаяўся і падлашчваўся да тых, каго, як мне падавалася, любіў, дамаўляўся пра тое, што мы сёньня нап’емся і пра тое, што мы сёньня памрэм. І званіў бацькам сярод ночы, каб сказаць, што я не прыйду начаваць дамоў – хоць абяцаў. Менскія тэлефоны, якія я вучыў беларускай мове яшчэ тады, калі гэта не было модна, і якія адказвалі мне галасамі ўсіх тых людзей, якіх я ўжо ня памятаю па імёнах. Мне хацелася б, каб тыя трубкі і тыя будкі запомніліся як сховішчы скарбаў майго жыцьця, але вось я гляджу на свой цяперашні смартфон і разумею: у ім ужо цяпер – значна больш. Прэч, настальгія. Я жыву сёньня.
Тут і цяпер.
Чытайце папярэднія часткі кнігі Альгерда Бахарэвіча «Мае дзевяностыя»:
Разьдзел другі. Школа. Частка 2
Разьдзел трэці. Мова: гісторыя хваробы
Разьдзел трэці. Мова: гісторыя хваробы. Частка 2
Разьдзел чацвёрты. Студэнт з Гораду Цемры
Разьдзел чацвёрты. Студэнт з Гораду Цемры. Частка 2
Разьдзел пяты. Шэф у гістэрыцы
Разьдзел пяты. Шэф у гістэрыцы. Частка 2
Разьдзел шосты. Чытаць і пісаць
Разьдзел шосты. Чытаць і пісаць. Частка 2
Комментировать