Арт

Альгерд Бахарэвіч. Мае дзевяностыя. Чытаць і пісаць. Частка 3

1074 Альгерд Бахарэвіч

Альгерд Бахарэвіч. Фота: Юлія Цімафеева

 

Маладыя літаратары грукаюць у тазік, ставараюць Бум-Бам-Літ і сыходзяць з яго, вывучаюць чалавекатып "Беларускі Пісьменнік" – і самі становяцца пісьменнікамі. Чытайце працяг кнігі Альгерда Бахарэвіча "Мае дзевяностыя".

Папярэднія часткі кнігі можна прачытаць тут.

Тазік Беларускі

Зборнік “Тазік Беларускі”, анталёгія творчасьці слупоў Бум-Бам-Літу, рыхтаваўся доўга: мы ўжо некалькі гадоў выклікалі фурор сваімі выступамі і публікацыямі, радуючы Акудовіча і моладзь і даводзячы крытыкаў да непрытомнасьці – а паўнавартаснай кніжкі, нашага адказу “Тутэйшым”, усё не было. І вось неяк мне пазваніў Зьміцер і сказаў: “Зьбірайся! Едзем у Маладзечна!”. Навошта, тлумачыць было залішне. Там, у друкарні “Перамога” на вуліцы Таўлая, 11 яна і зьявілася на сьвет – і мы цягнулі ў Менск пахучыя пачкі і пачуваліся шчасьлівымі: цяпер мы стаялі ў адным шэрагу з Багушэвічам, расейскімі футурыстамі, францускімі сюррэалістамі і тутэйшымі “Тутэйшымі” – “Тазік Беларускі” надаў нам сілаў і ўпэўненасьці ў сабе. Выйшаў ён у менскім выдавецтве “Бервіта” – што з гэтым выдавецтвам было далей, ня ведаю, але ў гісторыю яно ўвайшло.

Калі кніжка яшчэ рыхтавалася, мы хадзілі ў Акадэмію мастацтваў на фотасэсію – вядомы мастак Міхась Баразна зрабіў кожнаму з нас партрэт для “Тазіка”. Валянцін Акудовіч стаіць у чорных акулярах і з цыгарэтай на фоне бумбамлітаўскага сьцяга, не раўнуючы францускі мысьляр, Сева Гарачка выглядае рамантыкам на спатканьні з музай, Зьміцер трымае сьцяг на плячы, як дзіду або сякеру, Алесь у сваёй кепцы таксама зьняўся са сьцягам, Ільля жуе кончык палотнішча, Юрась грае на дудцы, Віктар падобны да студэнта-дыплёмніка, а я апрануў чорны пінжак і кашулю ў ромбы і задраў падбародзьдзе так высока і ганарыста, каб усім было ясна: новая літаратура – гэта ўсур’ёз і надоўга.

Пра мяне ў тым “Тазіку” было напісана так:

“Выяўляе сабой круглашчокага калабковага панканоіда.

Нос – паўзучы паразіт.

Зрэнкі – кулямётныя чэргі.

Барада – палі Таджыкістана.

Сьмех – “ы-ы-Гг-ы-ы”.

Хобі – вешацца.

Добры хлопчык, ласкавы, дапамагае састарэлым бабулькам пераходзіць вуліцу”.

Барады я тады не насіў, вешацца не зьбіраўся, бабулю любіў – але гэтае дасье вельмі засмуціла маіх добрых бацькоў. Маладосьць заўжды жорсткая – і помсьціць чужым сваякам за памылкі сваіх уласных.

Цяпер я разумею: з адзінаццаці вершаў, якія я “паклаў” тады ў наш агульны “Тазік”, увагі заслугоўваюць хіба два. Першы казаў пра тое, што “ў Сымэтрычнай краіне я маю права на страх, я маю права на грэх, я маю права рабіць з гною сваіх багоў і верыць у нікчэмных бажанятаў, я маю права, я тваю лева”. Але адным з маіх самых вядомых і папулярных вершаў, якія неўзабаве трапяць у навуковыя працы па беларускім постмадэрнізьме, была “Нямецкая мова”, якую мяне часта прасілі чытаць на розных вечарынах:

“О мілая сэрцу нямецкая мова!

Багацьце тваіх невычэрпных крыніц

Для моцнага новых памкненьняў аснова.

Для кволага ты – і апора, і зьніч.

Ты мужна прайшла скрозь вякі і нягоды,

Каб новым стагодзьдзям у сонцы зазьзяць,

Каб весьці да зораў празь цемры балоты.

Нікому тваіх ручаёў не стрымаць!

Зьвініш ты ў полі, на вулках, у хаце…

Ты песьняю льешся, хоць зьведала зьдзек.

А тым, хто цябе і адрокся, і страціў –

Тым вечная ганьба і сорам: навек!”

Тады такое даводзіла філфакаўскіх прафэсараў і патрыятычна настроеных чытачоў ледзьве не да інфаркту. Зразумела, што нямецкая мова была абраная мной не выпадкова, гэта быў цалкам сьвядомы кропкавы ўдар – Deutsch у беларускай хаце асацыяваўся выключна з акупацыяй і Хатыньню, а права на тое, каб зьвінець ручаямі і ліцца песьняй мела толькі адна мова (другая па мілагучнасьці пасьля італійскай). Страціць тое, чаго ня мелі, героі майго верша не маглі – бо што тады, што цяпер афіцыйныя літаратуразнаўцы, якія непахісна служаць гульфікам нашай духоўнасьці, ад душы пагарджалі замежнымі мовамі і ганарыліся гэтым. Мова ў чалавека, як маці, мусіць быць адна, як горда сказаў неяк адзін нацыянальна-вышыты сучасны паэт. І спытаў, ці дадуць яму перакладчыцу на замежным кангрэсе – каб любіць Беларусь нашу родную, трэба ў розных краях пабываць…

Арыгінал верша “Нямецкая мова”

 

Белыя птушкі НАТА

Апошняя траціна дзевяностых – лебядзіная песьня Бум-Бам-Літу: Серж, Зьміцер і Алесь пачалі езьдзіць на замежныя фэстывалі і канфэрэнцыі і прадстаўляць там як наш асобны “афрыканскі рух”, так і малады і дзікі беларускі постмадэрнізм цалкам: іншых гэткіх радыкалаў на айчынных прасторах не знаходзілася, а нашыя юныя эпігоны яшчэ вучыліся ў школках і глядзелі на выбрыкі дарослых дзядзек задраўшы галовы. Я, уладальнік савецкага пашпарта, заставаўся ў Менску. Час маіх адысэяў прыйдзе значна пазьней…

А пакуль што Бум-Бам-Літ адчайна займаўся сынтэзам мастацтваў. Усё часьцей нашыя выступы суправаджала музыка (шумавая, авангардна-джазавая, розныя барды… дый маю “Правакацыю” і Сержавы “Жахі” мы часьцяком зьбіралі, каб разнастаіць нашы літаратурныя выступы). У Зьмітра была пэрформанс-група “Спэцбрыгада афрыканскіх братоў”, у Ільлі – Тэатар псыхічнай неўраўнаважанасьці, і я часта ўдзельнічаў у іхных гэпэнінгах і іншых дзеях. А дзеі былі брутальныя: купляліся сьвіныя косткі і галовы, сасіскі, вантробы – і рабіліся мастацкімі аб’ектамі; павешаныя на нашыя целы, яны сьмярдзелі ў самых сьвятых месцах беларускага мастацтва, на радасьць  маладой публіцы. Ракою лілася таматная кроў, Зьміцер вымазваўся з ног да галавы сырымі яйкамі, Ільля бінтаваўся, як мумія – публіка валам валіла на гэтыя спэктаклі і з жахам удыхала водар купленай у суседняй краме жывёльнай плоці і мастакоўскага поту…

Аднойчы Зьмітру для аднаго з пэрформансаў спатрэбілася труна – і мы паехалі яе купляць, а потым з гэтай таннай чырвонай труной вярталіся ў Палац мастацтва на Казлова, вясёлыя і злавесныя, як спараджэньні д’ябла; мы голасна расказвалі, як усе разам пакладзем Зьмітра ў тую труну, і Зьміцер задаволена пацьвярджаў, што так яно і будзе, ужо сёньня ўвечары: людзі жагналіся і глыталі валідол, назіраючы нашае блюзьнерства. Падчас пэрформансу мы, апранутыя ў самае неверагоднае ашмоцьце, засунулі Зьмітра ў тую дамавіну і ўрачыста вынесьлі на ганак – прычым па дарозе ў мяне ўпалі штаны, што трымаліся на вяроўцы, і я так і выйшаў на вуліцу, як абкаканы, у адных майтках – на радасьць журналістам: тыя ў дзевяностыя пісалі пра мастацтва шмат і са смакам і ўсё фоткалі. Менск быў яшчэ не разбэшчаны сучасным артам, ён быў нявінны, наіўны і нэрвовы – народ прагна глытаў усё новае, дзікае, вольнае, усё, што хоць неяк ратавала ад рэабілітаванай уладамі савецкай нуды.

Віктар Жыбуль і тазік Бум-бам-літу

 

Ад свайго заснаваньня да самага канца Бум-Бам-Літ нястомна ствараў вакол сябе атмасфэру добрага скандалу. Яшчэ на зары яго існаваньня Юрась, Зьміцер, Алесь і Серж зладзілі неяк на Сьвіслачы запуск папяровых птушак зь вершамі – назаўтра лукашысцкая журналістка Чайка па радыё абвінаваціла ББЛ у падтрымцы натаўскага бамбардаваньня Сэрбіі (на той час – самай актуальнай падзеі, якую ўсе абмяркоўвалі; вайна ў Югаславіі падзяліла беларусаў – яны яшчэ не здагадваліся, што будзе, калі вайна пачнецца ва Ўкраіне). Маўляў, папяровыя птушкі сымбалізавалі натаўскія самалёты… Але радыёгістэрыкай тады ўсё і скончылася.

Самы вялікі скандал з маім удзелам здарыўся годзе недзе ў 1998-м. Я выйшаў на сцэну Дому літаратара, разуўся, апусьціўся на калені і, абцалоўваючы звычайнае крэсла, якое там стаяла, прачытаў у мікрафон перад поўнай заляй верш пра Янкабрыля.

“Вось вам, дзеткі, казка-быль,

Жыў на сьвеце Янкабрыль.

Валасаты і рагаты,

Хвост трубою і насаты.

Ён крычыць, раве і стогне.

Ён, напэўна, хутка здохне”.

Ну, і гэтак далей. Пасьля гэтага выступу кіраўніцтва Дому літаратара і Саюзу беларускіх пісьменьнікаў забараніла мне ўваход на тэрыторыю іхнай установы. Мяне запаважалі яшчэ больш. Расказвалі, што сам Брыль паставіўся да майго нападу спакойна: маўляў, маладыя, перабесяцца. Значна пазьней я выбачуся перад Янкам Брылём, калі яго ўжо ня будзе ў жывых. Выбачуся на старонках адной з кніг “Бібліятэкі Свабоды”.

Янка Брыль и Зміцер Вішнёў. Фота з Facebook Зміцера Вішнёва

 

Неяк нас запрасілі на беларуска-македонскую літаратурную канфэрэнцыю пад Менскам: Сержа і Алеся з навуковымі спавешчаньнямі, а нас з Ільлём – пачытаць вершы. Там я ўпершыню пабачыў замежных літаратараў. Македонцы былі чарнявыя і сымпатычныя – і маім выступам яны ўразіліся да глыбіні душы. Я выйшаў на імправізаваную сцэну з букетам дзьмухаўцоў і бутэлькай гарэлкі – і ў перапынках паміж вершамі піў і закусваў сьвежымі кветкамі. Прыціхлыя госьці нашай краіны заварожана сачылі, як я, прамаўляючы нейкія цьмяныя словы, даядаю дзьмухаўцы разам зь ярка-жоўтымі галоўкамі – і пасьля падышлі, спыталі, як я пачуваюся, і прызналіся, што ня бачылі такога нідзе ў Эўропе.

…Пэўне, я быў найменш актыўным з слупоў Бум-Бам-Літу – і сынтэз мастацтваў мяне цікавіў ня так моцна, як іншых. Яны былі прагрэсіўныя мастакі, канцэптуалісты, а я ў гэтым сэнсе быў нейкі адсталы ад найноўшых дасягненьняў: для мяне было важна падзяляць літаратуру (да сваіх “кніжных”, разьлічаных на публікацыю тэкстаў я ставіўся дужа сур’ёзна) і музыку (займацца “Правакацыяй” мне было больш цікава, чым пэрформансам), публічныя выступы (дзеля эпатажу) – і ціхую творчасьць сам-насам з сабой. Але калі паплечнікі запрашалі мяне папоўзаць у лужыне таматнага соку або панасіць труну – я не адмаўляўся: гэта быў выклік, а выклікі я любіў.

Апрача таго, я ўсё часьцей прапускаў бумбамлітаўскія акцыі зь іншай прычыны: дзяўчаты ў той час цікавілі мяне ня менш за мастацтва. І як я сумяшчаў усё гэта: стасункі, спатканьні, музыку, літаратуру, рэпэтыцыі, пэрформансы, канцэрты, працу і проста сяброўскія п’янкі – уявіць сёньня цяжкавата. Напэўна, сакрэт проста ў лічбе 22: усе дзевяностыя я пачуваўся дваццацідвухгадовым – і сапраўды думаў, што так будзе вечна.

Алесь Туровіч, Міхась Башура, Зміцер Вішнёў падчас выступу Бум-Бам-Літа ў педуніверсітэце імя Максіма Танка, 1990-я гады. Фота з Facebook Зміцера Вішнёва

Машынка   

Друкарку мне знайшла мама – прывезла з працы электрычную пішучую машынку, чырвоную, нямецкую, зь белымі клявішамі. Пакарыстаўшыся, яе трэба было вярнуць. Потым, у самым канцы дзевяностых, у мяне зьявіцца іншая, ужо ўласная, цяжкая, зялёная, канцылярская, пудовая… Але гэтая, першая, чырвоная, ГДРаўская, выглядала элегантна і лёгка. На ёй я набіраў вершы і прозу, якую пісаў з усё большым задавальненьнем: а Валянцін Акудовіч нават часам друкаваў у “Культуры” і “Крыніцы”. “Вы што ж, Альгерд, як Шамякін хочаце пісаць?” – іранічна спытаўся неяк Валянцін Васіліч, калі заўважыў, што мая проза робіцца ўсё больш “традыцыйнай”. Размова адбывалася на турыстычным складзе, дзе філёзаф і хросны бацька Бум-Бам-Літу працаваў вартаўніком.

“Так!” – сур’ёзна і цьвёрда адказаў я. Акудовіч перастаў усьміхацца. Ён прыгадвае тую размову дагэтуль – як сьведчаньне майго нечаканага павароту да пісьменьніцтва як прафэсіі.

А вось мая паэзія 90-х усё больш рабілася падобнай да позы: сам не заўважыўшы, я зрабіўся закладнікам уласнага іміджу – знаёмая кожнаму публічнаму чалавеку зьява. Ад мяне чакалі скандальных вершыкаў – і я вымучваў іх зь сябе. Прозы ад мяне не чакаў ніхто – а менавіта яна давала мне найбольшую асалоду.

І я, амаль нікому не паказваючы, працягваў пісаць змрочныя апавяданьні: “Расавы аддзел”, “Скупка птушак” – такія ў іх былі назвы. Кафкіянскія гісторыі, якія непазьбежна вялі герояў да трагічнага фіналу. Я пісаў апантана: на лекцыях, дома, у сяброў і сябровак… Паказваў іх Ільлю Сіну – ён стрымана хваліў. Але, як ні дзіва, першы празаічны тэкст, якім я застаўся задаволены, быў кароткі, усяго сказаў дзесяць. Ён напісаўся хутка і меў посьпех. Гэта быў тэкст пра ідэальны сьвет школьных тэмаў па замежнай мове, у якім жывуць “Паўль і Моніка – найлепшыя людзі на зямлі”. Гэтыя “Тэмы” (“Мая сям’я”, “Мая кватэра”, “Мой дзень”) яшчэ са школьных часоў захаплялі мяне сваёй паралельнай рэальнасьцю, тым, як мы, жывыя людзі, мусім знайсьці і апісаць сваю ідэнтычнасьць паводле правілаў іхнага раю. Я пісаў у вялікіх канцылярскіх журналах, якія прыносіла мне мама, і думаў пра тое, якія жахлівыя (і зноў: Кафка!) рэчы маглі б быць туды запісаныя, думаў пра калёніі для зьняволеных і Ёзэфа К. – пісаць у такіх журналах вершы і прозу азначала яшчэ і перамагаць бюракратычнае зло, ратаваць кагосьці невядомага з адной літарай замест прозьвішча, вырываць у дзяржавы яе здабычу. У тым ліку – і самога сябе.

Альгерд Бахарэвіч падчас імпрэзы Бум-Бам-Літа "Мембраны", 27 ліпеня 1995 года, Мінск, парк імя Горкага

 

Schmerzwerk

Мы чыталі, мы пісалі… нашы пальчыкі ўсталі, мы нямнога аддахнём і апяць пісаць начнём.

Мы чыталі ў парках: Горкага, Купалы, Чалюскінцаў. На імпрэзах, на сьвятах і для сябе.

Мы ўсё менш чыталі сваё адзін аднаму – і ўсё больш на публіку.

У самым канцы 90-х да нашай мужчынскай кампаніі пачалі далучацца дзяўчаты-паэткі: зусім яшчэ маладыя будучыя студэнткі ін’язу Вольга Мартынава (Вальжына Морт) і Вольга Гапеева. Жорсткія, калючыя, авангардовыя вершы разам зь мілавіднай зьнешнасьцю і крохкасьцю давалі такі эфэкт, што было ясна: гэтыя дзяўчаты хутка складуць нам на ніве скандальнай літаратуры не абы-якую канкурэнцыю. А яшчэ з намі выступала Віка Ляйкоўская (Трэнас) – дзяўчынка са сьвістком: перад тым, як пачаць чытаць, яна пранізьліва сьвістала ў гэтую прыладу – ці то зьбіраючы публіку, ці то камандуючы ёй захапляцца: гэта было радыкальненька і таталітарненька, таму мы адразу яе прынялі. 

Мы сварыліся: амаль кожны з нас усё менш асацыяваў сябе з ББЛ, некаторым хацелася паболей самоты, жорсткасьці і замкнёнасьці – і толькі Серж і Жыбуль стараліся захаваць вясёлы дух анархічнага войска, “сябрам якога можа зрабіцца кожны”.

Мы былі як рок-гурт, музыкі якога разумеюць, што надышоў час заняцца кожнаму ўласнай сольнай кар’ерай.

Пасьля адной з імпрэзаў у музэі Багдановіча Зьміцер парваў сьцяг і выйшаў на вуліцу – мы яго дагналі; высьветлілася, што ён выйшаў таксама і з ББЛ. Сьведкам гэтага моманту нашага распаду быў толькі адзін чалавек – літаратуразнаўца Ганна Кісьліцына, якая сказала, што мы, вядома, як хочам, але ў такі час, калі навокал усё дэградуе і нішчыцца дзяржавай, варта не сварыцца, а трымацца разам.

І хоць ББЛ афіцыйна абвясьціў пра свой распад, трымацца разам мы не перасталі – і неўзабаве на лаўках недалёка ад плошчы Свабоды прыдумалі новы праект: “Schmerzwerk”. Назва прыйшла ў галаву мне, германафілу-аматару, Ільля, Зьміцер і Юрась яе падтрымалі, бо ад назвы патыхала таталітарнай эстэтыкай, а нам нечага такога і хацелася – у духу “Laibach”. Серж і Віктар сказалі, што і далей лічаць сябе бумбамлітаўцамі, а ніякімі ня шмэрц-пэрц-вэрцамі.

Раптам мы зрабіліся сур’ёзнымі і ваяўнічымі. Усё гэта нас страшэнна хвалявала: назвы, статут, аўра, элітарнасьць… Я прапанаваў зрабіць “Schmerzwerk” замкнёнай групай: ніхто ня мусіў ведаць, што адбываецца ўнутры нашай касты, прыём новых сяброў толькі з агульнай згоды. Ільля быў за тое, каб у нас была мілітарная форма: аднолькавая, чорная. Праўда, рэалізаваць гэтую ідэю ўдалося толькі часткова: зь нейкай замежнай паездкі ён прывёз нам чорныя шапкі, і мы хадзілі ў іх зімой, як чальцы таемнай сэкты.   

Іслач

У канцы дзевяностых Зьміцер уладкаваўся на працу ў Саюз пісьменьнікаў – і атрымаў сваё законнае месца ў самым сапраўдным чыноўніцкім кабінэце. Насупраць быў стол маці Валярыны Куставай – вундэркінда, як тады лічылася, бо яна першую кніжку выдала яшчэ школьніцай, ды яшчэ і з прадмовай кагосьці з “мэтраў”. Мы часта заходзілі да Зьмітра на працу – а ён усяляк прасоўваў у саюзе маладых авангардыстаў, і апагеем гэтай пачэснай працы зрабіўся сэмінар маладых літаратараў у Іслачы.

Той трохдзённы сэмінар быў шыкоўны: са сьняданкамі, абедамі, вячэрамі, спавешчаньнямі, працай у сэкцыях – і няспынным піяцтвам, скандаламі і непазьбежнымі пэрформансамі, стыхійнымі і арганізаванымі. Ён шмат чаму мяне навучыў – хоць, можа, не зусім таму, чаму хацелі навучыць маладых аўтараў арганізатары.  

Яшчэ да сэмінару я пабачыў на свае вочы, што за зьвер такі: “паважаны беларускі пісьменьнік”, “мэтар” з кепкай, член СБП, і пабачыў яго не на арэне, а ў ягоным натуральным асяродзьдзі.

Людзі, якіх я ведаў адно па партрэтах і фота ў газэтах, жывыя клясыкі, аказаліся няпростымі і ўжо ж дакладна маласымпатычнымі стварэньнямі.

Беларускі пісьменьнік піў шклянкамі. Калі мы, моладзь дурная, спрабавалі наліваць чаркамі, на нас грозна рыкалі: “Шклянку налівай – і каб да краёў!”

Беларускі пісьменьнік расказваў пахабныя жарты – і сам сьмяяўся сваёй дасьціпнасьці.

Напіўшыся, беларускі пісьменьнік плакаў па паліклініках, ільготах, працоўным стажы, кватэрках, дачах – па тым блаславёным часе, калі ў краіне панавалі паскудныя ворагі беларушчыны і дэмакратыі, камуністы і цэнзары: але гэта было ня важна, статус – вось па чым яны вылі. Было няёмка чуць гэты старэчы плач – нам, маладым і наіўным, з нашым культам вольнай творчасьці, ён падаваўся да ванітаў агідным. Нібы на нашых вачах адбывалася здрада.

Беларускі пісьменьнік быў антысэміт – той дробнай разнавіднасьці, якая прамаўляе слова “жыд”, нібы маслам сабе вусны мажа.

Беларускі пісьменьнік мала што ведаў пра літаратуру – але любіў доўгія маналёгі, у якіх успамінаў свае “жыцьцёвыя ўнівэрсытэты”, падарожжы па СССР, службу партыі і ўраду, дзяржзамовы, ганарары, п’янкі ў гатэлях, і Масква, гэты савецкі Бабілён, была для яго цэнтрам сусьвету.

Беларускі пісьменьнік быў азызлы, нудны і юрлівы – і паводзіўся з жанчынамі як апошняе хамло, але хамлом ён лічыў маладых паэтаў, а сябе – аксакалам.

Беларускі пісьменьнік быў увасабленьнем сьмерці – і ненавідзеў юнацтва, свабоду і прыгажосьць.

У беларускага пісьменьніка былі слугі – якія ўсяляк сарамацілі нас за непавагу да жывых клясыкаў у такім сьвятым месцы, як Дом творчасьці. У адказ мы паводзіліся яшчэ больш непаважліва. Нас з Ільлём пасялілі ў адзін нумар – і мы стараліся падтрымліваць свой імідж панк-зорак, як маглі. Бедныя прыбіральшчыцы… Мы спалі ў абутку, скідвалі цыгарэтны попел у шуфляду стала і раўлі песьні да самага сьвітанку. Дом творчасьці ператварыўся ў Садом і Гамору – Зьміцер сабраў на сэмінар ажно паўсотні маладых літаратараў, і палова з гэтай паўсотні была настроеная супраць любых правілаў. Адчайныя просьбы паводзіцца прыстойна выклікалі толькі сьмех.

Затое другая палова юных талентаў, здаецца, марыла ў хуткім часе замяніць старэйшае пакаленьне і старанна вучылася ягоным норавам. І гэта цікава было назіраць – тыя юныя кар’ерысты і канфармісты потым і праўда пачнуць пераймаць сваіх куміраў. Неўміручы тып “пісьменьніка-члена”, хітрага мужычка, захавальніка савецкіх традыцый і вясковай духоўнасьці, амалодзіцца і асьцярожна пакрочыць у новае тысячагодзьдзе. О, вы іх бачылі, гэтых літаратурных камсамольцаў – цяпер яны займаюцца тым самым, чым іх духоўныя айцы: седзячы на кіраўнічых пасадах, гуляюць у манаполію на літаратуру.

На беларускіх пісьменьнікаў я досыць нагледзеўся яшчэ ў Доме літаратара – але ў Доме творчасьці “Іслач” у 1999-м чалавекатып “Беларускі Пісьменьнік” зладзіў свой бэнэфіс. Мажныя, пажылыя, манерныя і наскрозь фальшывыя альфа-самцы гулялі ў “культурную эліту” краіны, гулялі самі з сабой – бо мы проста перасталі зьвяртаць на іх увагу. Мы слухалі Акудовіча, чыталі, выпівалі, фліртавалі і сьпявалі – усё тое, што робіць звычайна моладзь, і ніякі “беларускі пісьменьнік” ня змог сапсаваць нам сьвята.

Больш такіх сэмінараў саюз ня ладзіў. А неўзабаве саюзаў зрабілася два – і Дом творчасьці “Іслач” разьвітаўся зь літаратарамі назаўжды. Думаю, што з палёгкай – і незабыўнымі ўспамінамі пра тую прыўкрасную эпоху, калі словы “беларускі пісьменьнік” асацыяваліся з пажылым і няшчасным чалавекам з народу, ад зямлі, інжынэрам нечых убогіх, асабіста мне не знаёмых душ. 

Падмані гаспадара сусьвету

Напрыканцы 90-х Акудовіч зрабіў бумбамлітаўскі нумар часопісу “Крыніца” – і там выйшаў мой вялікі тэкст “Паразыт”, які пазьней увойдзе ў кнігу “Практычны дапаможнік па руйнаваньні гарадоў”. Неўзабаве ў “Першацьвеце” зьявілася маё апавяданьне “Лета дэзэртыра”, а потым у ім жа: вялікая навэла “Падмані гаспадара сусьвету”. Я рабіўся пісьменьнікам – і пачуваўся ўсё больш упэўнена. Мне хацелася пісаць – і ўвесь вольны час у сваім пакойчыку на Ангарскай я аддаваў працы над першай кніжкай. Мне ўжо было не да “Шмэрцвэркаў” – я ведаў, што пачынаю свой, асобны шлях, і мне раптам зноў зрабілася цікава жыць. Будучыня мая была цёмнай – паветра ў краіне заставалася ўсё меней, і я спрабаваў навучыцца ткаць яго сам: са словаў. Я ўжо пазнаёміўся з маладым паэтам і перакладчыкам Андрэем Хадановічам (знаёмства адбылося празь Сержа; Андрэй і Серж выконвалі песьню “Бел-чырвона-белы вожык-патрыёт” на матыў Yellow submarine”) – і зь іншымі, тымі, хто будзе вызначаць аблічча літаратуры на пачатку новага стагодзьдзя, я ведаў усіх, хто ў гэтым горадзе робіць хоць нешта ў паэзіі і прозе, і ўсе ведалі мяне… А чытач паціху зьмяняўся – скандалы надакучылі ўсім, і ён, чытач, чакаў тэкстаў.

Час ляцеў усё больш імкліва – бо ён, час, пасяліўся ў пэйджэрах і першых мабільных тэлефонах, у інтэрнэт-кавярнях, кампутарных гульнях і ICQ, але ніхто яшчэ ня бачыў пагрозы ў гэтых модных забаўках. Зусім хутка Зьміцер Вішнёў пазнаёміць мяне з выдаўцом Ігарам Логвінавым, які скажа нам усім нешта неверагоднае: “Хачу друкаваць новую, экспэрымэнтальную беларускамоўную літаратуру”. Зьявіцца мая першая кніжка – але я і так ужо буду ведаць, кім хачу быць. Пісьменьнікам. І толькі ім.

А пакуль што я пакідаю сябе, дваццаціпяцігадовага, на кухні кватэры на Ангарскай, дзе на пліце запаленыя ўсе фаеркі, і пры іхным сьвятле мой сусед, грузінскі мастак Каха малюе дзівосных коней, а я чытаю “Голад” Гамсуна і час ад часу пазіраю ў акно. Насупраць падсьвечаная знутры дзіцячая паліклініка, нас вазілі туды ўсёй клясай, калі мне было дзесяць, а цяпер я зноў тут – ужо зусім іншы, такі дарослы і маркотны. Зіма. Электрычнасьць адключаная за няўплату, зь ежы – адны крупы, трэба ехаць да бацькоў, прасіць грошай, пэрспэктыва сумная. Калі я вярнуўся з працы, было ўжо цёмна, і я наступіў у кучу, якую наклаў каля дзьвярэй кот. Трэба памыць абутак – а лянота.

Дрымота, гэты загадкавы і вясёлы газ, паціху захінае мяне. Я адчыняю фортку і закурваю. Хутка прыедзе Лаўрэнцій, прывязе гарэлкі. І я дам яму пачытаць тое, што напісаў сёньня. А ўлетку я зьеду з гэтай кватэры ў цэнтар гораду – назаўсёды. 

Чытайце папярэднія часткі кнігі Альгерда Бахарэвіча «Мае дзевяностыя»:

Разьдзел першы. 2018

Разьдзел другі. Школа

Разьдзел другі. Школа. Частка 2

Разьдзел трэці. Мова: гісторыя хваробы

Разьдзел трэці. Мова: гісторыя хваробы. Частка 2

Разьдзел чацвёрты. Студэнт з Гораду Цемры

Разьдзел чацвёрты. Студэнт з Гораду Цемры. Частка 2

Разьдзел пяты. Шэф у гістэрыцы

Разьдзел пяты. Шэф у гістэрыцы. Частка 2

Разьдзел шосты. Чытаць і пісаць

Разьдзел шосты. Чытаць і пісаць. Частка 2

Комментировать