Арт

Альгерд Бахарэвіч. Мае дзевяностыя. Чытаць і пісаць. Частка 2

814 Альгерд Бахарэвіч

Альгерд Бахарэвіч. Фота: Юлія Цімафеева

 

Бум-Бам-Літ, яго галоўныя героі і тазік – у працягу шчырага расповяду Альгерда Бахарэвіча пра беларускія 1990-я.

Папярэднія часткі новай кнігі Альгерда Бахарэвіча можна пачытаць тут.

Публічнае пакараньне

Узімку 1994-га я ўпершыню выступаў перад публікай. Мой знаёмы Ільля Сін зладзіў у БГАКЦ (Беларускім гуманітарным адукацыйна-культурным цэнтры) імпрэзу пад назваю “Крок па-за” і запрасіў мяне там штосьці пачытаць.

Ад той імпрэзы ў памяці захавалася няшмат – але затое нейкім цудам ацалела афіша. Я бяру ў рукі парваны і зусім жоўты аркуш паперы і чытаю:

Афішу, відаць, рабіў сам Ільля (усе дзевяностыя мы шмат гэтым займаліся: уласнаручна майстравалі афішы і хадзілі потым па горадзе, расклейваючы на слупах, вадасьцёках і філфакаўскіх дошках аб’яваў).

Вядома, да афішы патрабуюцца тлумачэньні. “Нэа-літ” – так мы задумалі назваць зборнік авангардовай паэзіі, які зьбіраліся выдаць у тым годзе, ідэя жыла доўга – але так і не была рэалізаваная. Але, успамінаючы цяпер тыя часы, я думаю, што ніякімі авангардыстамі ў сапраўдным сэнсе слова мы не былі – хутчэй, запозьненымі маладымі мадэрністамі (ці на благі канец выраслымі як пустазельле на высахлай глебе беларушчыны постмадэрністамі: якая розьніца). Але слова “авангард” было для нас такім прыцягальным!

Лана Медзіч была тады досыць папулярнай дзяўчынай-бардам, сьпявала пад гітару на розных нацыянальных фэстах – бардаўскую песьню я заўжды цярпець ня мог і таму не прыгадаю ўжо, што яна грала на тым “Кроку”. У канцы 90-х яна, па чутках, зьехала ў Санкт-Пецярбург.

Тады мала задумваліся пра тое, каб неяк канцэптуальна падбіраць удзельнікаў – усе былі свае, усіх яднала мова. Лявон Вольскі (як вядома, ня толькі музыка, але яшчэ і файны мастак і цікавы паэт, кніжку якога “Калідор” я страшэнна любіў) чытаў на той імпрэзе вершы – спакойна, эфэктна і бліскуча, ён ужо тады быў супэрзоркай. І трое маіх знаёмцаў – Ільля, Серж і Алесь – таксама былі на вышыні.

Чытайце папярэднюю частку кнігі тут!

А ў мяне трэсьліся рукі – і я нічога ня мог зь імі зрабіць. Я ўпершыню выступаў перад людзьмі як літаратар – і разумеў, што гэта важны дэбют, а усьведамленьне такога факту нікога спакайнейшым ня зробіць. Карацей, давялося мне пасьля гэтага вечара паперажываць… Што я мог чытаць тады? Нешта мудрагелістае і пустое. Гэта быў час, калі я проста набіраў у рот розныя словы і перакочваў іх там, як каменьчыкі, каштаваў на язык, прыкідваў, як яны могуць спалучацца, а пра сэнс нават не задумваўся. Навошта?

Калі чытаць уласныя тэксты перад публікай зробіцца часткай маёй прафэсіі, а колькасьць маіх выступаў дасягне сотні, я нарэшце супакоюся. Ужо гадоў пятнаццаць публічныя чытаньні або дыскусіі не выклікаюць у мяне стрэсу – мне падабаецца выходзіць на сцэны ў самых розных гарадах і краінах і чытаць, гаварыць, адчуваць энэргетыку залі і кіраваць сабой, сваім і чужым настроем, тэмамі, словамі, прасторай. Але рукі памятаюць, як трымалі тыя графаманскія вершыкі – і няспынна дрыжалі. І як людзі глядзелі на гэтую дрыготку – са шкадаваньнем і неяк расчаравана, нібы я іх падмануў.

Бум-Бам-Літ

У 1995 я стаяў са сваёй дзяўчынай на прыпынку аўтобуса “Трактарны завод”, каля станцыі мэтро – і да мяне падышоў стылёва апрануты чалавек у скураным пінжаку. Я яго ўжо бачыў на розных багемных тусоўках, гэта быў новы знаёмы Сіна і Мінскевіча.

“Ты Альгерд? Бахарэвіч?” – спытаў ён.

“Ага”.

“Мяне завуць Зьміцер Вішнёў. Запрашаю далучыцца да новага авангардысцкага літаратурна-мастацкага руху”.

Вядома, я пагадзіўся. Авангардысцкі літаратурна-мастацкі рух – тады гэта гучала для маіх вушэй як музыка. Гэта былі правільныя паролі, якія адразу ж адкрывалі ўсе бунтоўныя сэрцы і зьнямоглыя ад навакольнай сьпячкі душы: авангард, літаратура, мастацтва, рух. Што магло быць больш цікавым?

Так я стаў адным са “слупоў” Бум-Бам-Літу. Разам са Зьмітром Вішнёвым, Ільлём Сінам, Сержам Мінскевічам, Алесем Туровічам, Юрасём Барысевічам, Віктарам Жыбулем і Ўсеваладам Гарачкам, а таксама разам з нашым “хросным бацькам” – філёзафам Валянцінам Акудовічам.

Акудовіч быў рады нашаму зьяўленьню і адразу ж нас горача падтрымаў: ён даўно чакаў, калі ў беларускую літаратуру нарэшце прыйдуць постмадэрнізм, іронія, добрая эсэістыка, правакацыя і інтэлектуальная гульня – і мы падаліся яму зьявай цалкам здольнай зьдзейсьніць на айчынных прасторах маленькую, але гучную рэвалюцыю. Бо мы былі шумныя, агрэсіўныя, вясёлыя і незакамплексаваныя, а галоўнае – маладыя, а значыць, вольныя ад путаў традыцый і герархій. Мы грукалі ў Тазік – наш талісман, сымбаль, шчыт і музычны інструмэнт, мы пісалі вершы, прозу і маніфэсты, ладзілі пэрформансы, нястомна эпатавалі не разбэшчаную літаратурным хуліганствам беларускую публіку. Акудовіч займаўся старонкай ЗНО ў газэце “Культура” – і ахвотна аддаваў яе пад нашыя тэксты. А некалькі бумбамлітаўцаў уладкаваліся ў рэдакцыю і мелі магчымасьць упырскваць постмадэрнісцкае зельле глыбока пад скуру панылай сучаснай культуры.

Пра Бум-Бам-Літ даўно напісаныя сур’ёзныя навуковыя дасьледаваньні, яго ставяць у адзін рад з “Тутэйшымі” і ТВЛ, але мы заўжды падкрэсьліваем, што не былі нічыімі нашчадкамі, мы не прадаўжалі традыцыі, мы запачаткоўвалі нешта абсалютна новае – і пры гэтым нікому не супрацьстаялі. Нам хацелася, каб нас ацэньвалі як чарцей з табакеркі – выскачылі невядома адкуль і зладзілі такі грукат, што пыл будзе стаяць яшчэ доўга. Але вось ці засталося нешта апрача пылу? І я кажу: бясспрэчна, так. Зьніклі тазік, эпатаж, хуліганства, позы і маніфэсты – але засталася літаратура: маладая літаратура 90-х. Яе дзіўны, нетутэйшы сьлед на мокрым пяску – як ад нагі Пятніцы на высьпе Рабінзона.

Зьміцер Вішнёў

Пра Зьмітра Вішнёва дзевяностых трэба пісаць вершамі – але так, як гэта ўмеў ён, я не змагу. Бо Зьміцер быў не падобны ні да кога. Калі ён выходзіў на сцэну і браў у рукі мікрафон – заля адразу падпарадкоўвалася ягонаму голасу, бо Зьміцер прамаўляў магічныя заклёны:

“Я ганяю зграі афрыканскіх мух!

Мух ганяю

Ганяю мух

Я ганяю тоўстых афрыканскіх мух!

Мух ганяю

Зграі мух

Я ня бачу афрыканскіх мух!

Мух ганяю

Тоўстых мух

Я ганяю ганяю ганяю афрыканскі дух!

Дух ганяю

Ганяю мух”

Гэта адзін зь любімых народам ягоных вершаў той пары. Менавіта Зьміцер прышчапіў Бум-Бам-Літу ягоны і праўда трошачкі “афрыканскі дух”: вясёлае шаманства, рытмічнасьць, якую ў цяжкую хвіліну падтрымліваў і ратаваў бляшаны Тазік, у які мы грукалі, гэта Зьміцер увёў у вобраз беларускага авангарду экзатычнае літаратурнае дзікунства. Я думаю, што ён быў сапраўдны паэт-авангардыст – з талентам чуць па-свойму і кіравацца толькі гэтым слыхам:

“Страфа (драфа) вылятае ў моўкную кадасу (барадасу)

Блішчаць залатыя дыскі (міскі) і рабінавыя вочы (аднойчы).

Чалавек (чабурэк), змазаны вапнай…”

Або вось такое, лірычнае – на свой лад:

“Я няшчасны Я гаротны Такі пасінелы

Мае рукі дрыжаць Маё сэрца гудзе і рыпіць

Вакол друкавальныя машынкі Афрыканскія пернікі

І пачарнелае вока Ісака Пустыныча…”

І вось гэты гукапіс, які ўсім страшэнна падабаўся:

“Фтырус

Фтыкурыс

ф-ф-ф-ф-ф

фтырус

футкурус

аф-аф-аф…”

У дзевяностыя Зьміцер быў чалавекам неверагоднага творчага імпэту – ён пісаў вершы, прозу, артыкулы, эсэ, маляваў алеем і рабіў арыгінальную файную графіку, ды пасьпяваў быць яшчэ і нястомным арганізатарам: дамаўляўся наконт выступаў і публікацыі і кожны дзень гарэў нейкім новым праектам. Калі я трапіў у ягоную легендарную кватэру на Брылеўскай, дык быў моцна ўражаны: гэта быў дом сапраўднага вольнага мастака, ягоны жывапіс стаяў і вісеў паўсюль і надаваў гэтай маленькай аднапакаёўцы вар’яцкую і непаўторную аўру, прыбіральня была размаляваная ім так, што ператварылася ў фантастычную прастору, якую не хацелася пакідаць; скрозь былі кнігі, часопісы і мастацкія артэфакты. Зьміцер першы з нас выдаў сапраўдную кнігу – і ня дзесьці, а ў “Мастацкай літаратуры”.

50 найважнейшых беларускіх кніг усіх часоў паводле экспертаў «Журнала».

А яшчэ Зьміцер перазнаёміў паміж сабой палову Менску. Калі ты сустракаўся са Зьмітром і ішоў зь ім па горадзе, зь ім віталіся кожныя паўсотні крокаў, і ён прадстаўляў вас і патрабаваў, каб вы абмяняліся тэлефонамі, бо лічыў, што творчыя людзі мусяць кантактаваць і рабіць разам мастацтва. Колькі было такіх абменаў нумарамі – і колькі разоў на розных тусоўках да цябе падыходзілі нейкія незнаёмыя людзі і казалі: памятаеш, Вішнёў… І больш нічога казаць было ня трэба, усё і так ясна.

Характарыстыка Зьмітра ў культавым бум-бам-літаўскім зборніку “Тазік Беларускі”:

“Афрыканістая душа – любіць поўзаць з балотнымі канямі.

Вушы – знак геніяльнасьці.

Зубы – натрыйна-хлярыдныя.

Валасы – зарасьці чароту.

Рукі – мэмбранныя пальчаткі.

Мілыя практыкаваньні – бадзяньні па цёмных закавулках і знаёмствы з разнаскурымі кракадзільчыкамі.

Мара – пераплыць у танку акіян.

Арганізатар падпольнага руху “Цыркулярны душ””.

І ўсё гэта было – праўда.

Ільля Сін

Вытрымкі з дасье Ільлі Сіна ў “Тазіку Беларускім”:

“Сьветаўспрыманьне даосійска-ламаісцкае.

Пастава – гнутка-сьпіралістычная, эмбрыённая, шыракалокценная.

Пуп – вандроўны дэбіл.

Твар – ультрафіялетавы трохкутнік.

Захрыбеціна – адчайна-сякерная.

Псыхапатычны пазванковы.

Любімая ахвотка – адразаць сабе галаву”.

Кожны выступ Ільлі ператвараўся ў геніяльны монаспэктакль – ягоны глухаваты голас заварожваў, ягоная проза зацягвала ў свае сеткі, на глыбіню, у каламуць вобразаў, на дно ўспрыманьня, у пэўны момант чытаньне перапынялася сутаргавым жэстам або рэзкай зьменай рэгістру, ператваралася ў тэатар, у фільм, у бойку з самім сабой – і вярталася, пакідаючы слухача-гледача агаломшана раздумваць над тым, што гэта было…

Ільля Сін, Альгерд Бахарэвіч, Зміцер Вішнёў

 

Ільля раздвойваўся, множыўся, ты бачыў на ягоным месцы самых розных людзей, актораў ягонай дзеі – і пазнаваў іх, і не знаходзіў больш чалавека, зь якім, як табе здавалася, ты быў знаёмы. Ільля Сін быў загадкай – таленавітай, страшнай і недасяжнай.

Мы даволі часта блукалі з Ільлём менскімі вуліцамі, выпраўляліся на каву, размаўлялі пра розныя цёмныя матэрыі або проста маўчалі – і нават маўчаньне зь ім было вельмі плённым, бо падчас яго ў галаву заўжды прыходзіла нейкая дзікая ідэя. Ільля быў у добрым сэнсе слова дзіўным чалавекам – і мяжы паміж мастацтвам і так званым рэальным жыцьцём я ў ім не адчуваў. І тое, што пры ўсім гэтым ён быў і застаецца перакананым вернікам, заўжды зьбівала мяне з тропу. Мастак і рэлігія – добрая тэма для спэкуляцый, але спэкуляваць я ня буду. Раскажу лепш, як мяне ўпершыню ў жыцьці забралі ў міліцыю.

Напэўна, гэта быў 1993 год. Мы з Ільлём толькі нядаўна пазнаёміліся, і вось сустрэліся неяк каля Дому літаратара – проста так, патусавацца. У ДЛ працавала знакамітая кавярня, “Мутнае вока” (так яе называлі наведнікі, хоць тых багемных “мутных вачэй”, як я зразумеў, у тыя часы ў горадзе было некалькі). Я там ніколі ня быў, а вось Ільля ўжо быў чалавекам дасьведчаным – дарма што маладзейшым за мяне на некалькі гадоў.

І ён павёў мяне ў тую багемную кавярню, а потым мы яшчэ ўзялі гарэлкі ў краме – і неўпрыкмет нам зрабілася так весела, што мы сталі перад уваходам у той літаратурны храм і пачалі біць бутэлькі. Проста аб асфальт. Вечар стаяў пагодны, цёплы, сонца круцілася ў мяне ў вачах разам з колам агляду ў парку Горкага, сонца разьляталася на аскепкі пад маімі нагамі, а мінакі, заўважыўшы нас, пераходзілі на другі бок вуліцы. Неўзабаве да нас пад’ехаў міліцэйскі ўазік, мяне схапілі за ланцуг на руках і гідліва пацягнулі да машыны. Седзячы на бруднай лаўцы, мы з Ільлём сьпявалі песьні “Мроі”. Мы былі творцы. Яны былі паліцыя. Усё было ясна і проста. Мы не пачуваліся вінаватымі, мы былі ахвяры сыстэмы.

У пастарунку немалады міліцэйскі начальнік стомлена распытаў, хто мы, чаму такія п’яныя і навошта парушаем грамадзкі парадак. Адказваў яму пераважна Ільля – з годнасьцю, ветліва і ўвесь час намякаючы, што мы – маладыя літаратары, а не якая-небудзь там гапата. Можа, у нас натхненьне было. А можа, мы дэбютную публікацыю замочвалі – вось і перабралі крышку на радасьцях. Дзядзька ў форме зьмякчыўся, сказаў, каб мы пачыталі штосьці – і мы пачыталі. Ён пагаварыў з намі бацькоўскім голасам пра шкоду алькаголю, патлумачыў, чым мы рызыкуем, і строга загадаў назаўтра зьявіцца ў яго, каб панесьці заслужаную кару.

І нас адпусьцілі. Ці варта казаць, што ні я, ні Ільля назаўтра нікуды не пайшлі, бо ніякага пратаколу складзена не было – у міліцыі нас проста папужалі. Зрэшты, нейкі эфэкт ад той гутаркі ўсё ж быў: па-першае, я некалькі гадоў пасьля таго выпадку ня біў шкло ў грамадзкіх месцах, нават калі вельмі хацелася. А па-другое, я ўпершыню пачуў, як зьмяняецца стаўленьне міліцыянтаў, калі ты называеш сябе паэтам. Цягам 90-х яшчэ ня раз нас будуць забіраць за непрыстойныя паводзіны і расьпіцьцё ў грамадзкіх месцах – і некаторыя з маіх знаёмых будуць даставаць з кішэняў і торбаў членскія білеты СБП, кніжкі, часопісы з уласнымі фізіяноміямі на разваротах… І гэта будзе дзейнічаць.

Я доўга думаў, у чым тут рэч. Можа, у інэрцыі бээсэсэраўскіх традыцый, у нейкіх рэштках павагі, якую простыя хлопцы з дубінкамі і ў пагонах мелі да касты “Пісьменьнікаў”. Дзевяностыя скончацца – і гэтая архаічная каставасьць канчаткова памрэ, і сьмешная “павага” ўлады да “інтэлігенцыі” таксама. У новым тысячагодзьдзі літаратура ўжо ня будзе лічыцца знакам прыналежнасьці да нейкага Ордэну. Хутчэй, наадварот – у народзе будзе расьці пагарда да тых, хто ёй займаецца, да літаратараў, гэтых вечных няўдаліц – або нудных падхалімаў.

…Ільля пісаў выдатную прозу: такія ягоныя тэксты, як, скажам, “Нобэлеўская лекцыя” – узор стылю і моцы. На пачатку 2000-х ён выдаў файныя, складаныя, змрочныя і балючыя кнігі, ён мог бы зрабіцца знакамітым празаікам – але абраў шлях нонканфармізму і ніколі зь яго ня збочваў.

А яшчэ ў яго быў Тэатар псыхічнай неўраўнаўважанасьці, у якім ён часта запрашаў браць удзел і мяне. Натуралізм, які вызнаваў той тэатар, шмат каго палохаў – але ў гэтым быў увесь Ільля: жывы і пранізьлівы, чулы і самотны, сапраўдны інтэлектуал, які ператвараў у магічныя крышталі задушлівую атмасфэру краіны, у якой яму собіла нарадзіцца. Ягоная высокая, худая постаць у чорных апранахах была адным з сымбалеў Менску 90-х – змрочнага гораду беспрытульнага мастацтва, таннай кавы і халоднага ветру ў закінутых сквэрах, дзе вяліся нашыя бясконцыя размовы пра Нішто.

Серж Мінскевіч

Серж – паэт, перакладчык польскай літаратуры, бард і лідэр рок-гурту “Жахі” – быў вясёлым і тэмпэрамэнтным чалавекам, які вельмі любіў дыскутаваць і скараў усіх сваёй абаяльнасьцю. Тын-дын-дын – так гучаў рэфрэн ягонага “Трамвайнага рок-н-ролу”, і публіка падпявала, бо немагчыма было не падпяваць гэтай усьмешцы і гэтай сымпатычнай барадзе. Серж быў дужа начытаным і, што цікава, бадай што найстарэйшым сярод нас, а значыць, меў большы жыцьцёвы вопыт: і часта лавіў нас на неспрактыкаванасьці, бо я і Ільля, напрыклад, былі зусім яшчэ “зялёныя” хлопцы.

Серж Мінскевіч. Фота: Сяргей Сыс

 

Дзякуючы Сержу змрок і безнадзейнасьць бум-бам-літаўскай творчасьці выглядалі ня так катастрафічна: у Сержавых творах былі ня толькі і ня столькі злосная іронія, але й гумар, і шчырая цікавасьць да ўсіх дзівосаў сьвету, прага пабачыць кожны прадмет зь нечаканага боку – нездарма Серж зрабіўся адным з найлепшых беларускіх дзіцячых аўтараў, напісаўшы, між іншага, бэстсэлер “Прыгоды Какоса-Маракоса”, на якім выхоўвалася і мая дачка.

Зь Сержам мы пазнаёміліся яшчэ ў першы мой вечар на “Крыніцах” – і гэта там я пачуў ягоны знакаміты верш пачатку 90-х:

“Напісаў я вершык

Пра ракету “Першынг”.

Пра ракету “Першынг”

Напісаў я вершык.

Скарацілі “Першынг”,

Ды застаўся вершык.

Вось, застаўся вершык

Пра ракету “Першынг”.

Серж быў майстрам вясёлага абсурду – і празаічны жанр, які ён вынайшаў і які карыстаўся шалёнай папулярнасьцю, так і называўся: абсурдэлькі. Сьмешнае, апэтытнае і ёмістае слова.

А яшчэ напрыканцы 90-х мы зь Сержам пачалі гуляць у футбол – Серж быў выдатным гульцом, а я так сабе, але гуляў я з поўнай самааддачай, і Сержу гэта падабалася. Паціху ў нас сфармавалася, ужо напачатку нулявых, літаратурна-футбольная тусоўка: на школьным стадыёне ў Зялёным Лузе зьбіраліся Лявон Баршчэўскі, Юрась Бушлякоў, Слава Корбут, часам і Віктар Жыбуль, потым далучыўся і Андрэй Хадановіч, і гісторыкі, і музыкі… Серж і Юрась Бушлякоў вялі дыскусіі наконт беларускай футбольнай тэрміналёгіі: апока, кутні, брамнік… У вялікай Сержавай кватэры на Ангарскай я ў 2000-м годзе здыму маленькі пакой – і назаўжды пакіну Шабаны.

Серж – адзін з аўтараў дасье “Тазіка Беларускага”, разам са Зьмітром. А пра яго самога там напісана, у прыватнасьці, так:

“Кансыстэнцыя няўрымсьлівая, але часам пяшчотная.

Любіць выпіць дабротнага піва 5-6 бочак, падумаць пра жыцьцё крэвэтак у Саргасавым моры.

Розум – абсурдэлькавы.

Вочы – шпурляюць бэнгальскія агеньчыкі.

Палітычны эстэт”.

Ужо ў новую эпоху Серж напіша кніжку “Я з Бум-Бам-Літу” – і верыць ёй трэба больш, чым гэтым маім успамінам, бо сказаць так пра сябе – маўляў, я з Бум-Бам-Літу! – я не магу. Я ня ведаю, адкуль я такі ўзяўся – і, магчыма, калі дапішу гэтую кнігу да канца, хоць нешта зразумею. А вось Серж і праўда быў адтуль – з краіны ББЛ, першай літаратурнай краіны бязь межаў, краіны, якая падарожнічала разам зь яе “айцамі”, нібы БНР, і ў якой кожны жыхар быў прэзыдэнтам.

Юрась Барысевіч

Флегматычны і заўжды, як і належыць мысьляру і эсэісту, па-філязофску настроены Юрась Барысевіч уражваў мяне сваёй нязьменнай скіраванасьцю ў будучыню. Ягоныя тэксты былі ляканічнымі і сьмелымі развагамі пра тое, як зьменіцца мастацтва і сьвет – Юрась так валодаў майстэрствам вольных рэфлексій, што любая звыклая рэч пад ягоным вострым позіркам пачынала дрыжаць, таяць, расплывацца, любая зьява агаляла сваё нутро… – і вось ужо мы бачылі іх нібы ў разрэзе, бачылі ў часавай праекцыі, бачылі іх нечаканы мастацкі патэнцыял і схаваныя ад нармальных людзей уласьцівасьці.

Юрась Барысевіч. Фота: Сяргей Сыс

 

Юрась кожную хвіліну быў настроены на тое, каб вырваць у сьвету кавалачак ягонага вар’яцтва і, спалучыўшы са сваім, творчым, атрымаць штосьці зусім новае, неверагоднае. Гэта Юрась чытаў на адной з імпрэзаў у парку верш “А хто там ідзе”, зваротны пераклад якога з францускай ён зрабіў у экспэрымэнтальных мэтах (ён наогул добра валодаў гэтай мовай), гэта Юрась прыдумаў вершы-цукеркі, гэта ён захоплена дасьледаваў “тэатар жорсткасьці” Арто – і гэта зь ім мы неяк дабіраліся зь Берасьця ў Менск восем гадзін запар, у цэлай чарадзе танных электрычак, гэтых брудных катоўняў з драўлянымі лавамі, мы ўдвух ехалі дамоў пасьля таго, як наш выступ забаранілі, галодныя, п’яныя, санлівыя, ехалі, уздрыгваючы ад лясканьня дзьвярэй і зімовага холаду, і я падзівіўся стаічнасьці, зь якой мой спадарожнік пераносіў усе нягоды.

З вуснаў Юрася ніколі не зьнікала мудрая ўсьмешка – ягоны твар мяне супакойваў і прымушаў засяроджвацца на творчасьці, бо гэта быў чалавек, які ўсім сваім выглядам, сваімі вечна маркотнымі вачыма і дагледжанымі вусамі сьведчыў, што, па-першае,

totus mundus agit histrionem, а па-другое, дружа, si tacuisses, philosophus mansisses.

Але маўчаць вакол не хацелі – і Юрась уздыхаў і пачынаў дасьледаваць беларускі шум.

Гэта ён сфармуляваў тое, што хацелі сказаць сьвету беларускія постмадэрністы, але казалі занадта гучна, і таму ніхто не пачуў:

“Чым больш людзі гавораць, тым больш і недагаворваюць. Магчыма, мы ўвогуле ня здолелі б нічога сказаць, калі б не замоўчвалі нешта іншае… “Новае – добра забытае старое?” Нічога новага стварыць немагчыма? Давайце думаць інакш: нават усё старое калісьці станецца новым”.

З “Тазіка”:

“Юрась Барысевіч. Воін-стратэг.

Галава – ліхтарная. Думкі – матыльковыя. Захапленьне – заняткі экстырпацыяй. Фігура – хітрая, рамантычная, эмацыянальна-бурчастая. Зьяўляецца лідэрам партыі аматараў экалягічна-чыстых валізаў”.

Віктар Жыбуль

“Я цэліўся з рагаткі ў варону,

а трапіў у міністра абароны.

Варонаў шмат, міністраў мала,

даўно мне так не шанцавала!”

Гэты кароткі верш Віктара Жыбуля я часта буду ўспамінаць пасьля таго, як мае дзевяностыя скончацца. Віктар – уладар парадоксаў, які за вонкавай наіўнасьцю сваіх тэкстаў хаваў чорны сьмех і боль Гораду Цемры, Віктар, які ўзяў сабе ў хаўрусьнікі найлепшых чарцей Хармса і ўсіх злых і вясёлых дзяцей дзевяностых, Віктар, які рухаўся па сцэне, нібы маньяк – о, гэта быў улюбёнец публікі, гэта быў той літаратар, творчасьцю якога прасякаліся нават абсалютна далёкія ад паэзіі людзі. Усе панкі былі закаханыя ў яго вершы і шмат што ведалі на памяць.

Віктар уводзіў самаўпэўненага чытача ў зман сваёй клясычнай паводле формы паэзіяй – дакладныя чыстыя рыфмы, памер, кампазыцыя… І ад гэтага кантраст зьместу і формы рабіўся яшчэ больш рэзкі. Страшылкі, так – але ў гэтых страшылках мы ўсе і жылі, дзеці перабудовы, нязнайкі на месяцы, фрыкі менскіх мікрараёнаў. А яшчэ Віктар захапляўся паліндромамі – і напісаў першую ў беларускай літаратуры цалкам паліндрамічную паэму “Рогі гор”, якая была апублікаваная ў “Тазіку”. Потым ён будзе бамбаваць літаратурную прастору і іншымі паліндромамі – і дойдзе да такога майстэрства, што мне пры выглядзе Віктара яны будуць мроіцца паўсюль, нават у шыльдах крамаў…

Афішы імпрэзаў Бум-Бам-Літу, 1996 і 1998 гады

 

Віктар баяўся сабакаў – вынік дзіцячай траўмы. Але, што значна больш важна, ён не баяўся брэху пошлых ананімных “літаратуразнаўцаў”, якія почасту крычалі з залі: “Прекратите издеваться над мовой!”, “Это не искусство!” Ён не баяўся зарыфмаваць табліцу Мендзялеева – ён ператвараў у дзіўныя, стракатыя рыфмы ўсё, да чаго дакранаўся, і за гэта яго любілі. І калі мы даведаліся, што Віктар жэніцца з Джэці, паэткай Верай Бурлак, было ясна: у сьвеце паболела цуду, а значыць, паменела безнадзейнасьці. Бо, якімі б чорнымі ні былі вусьцішна-іранічныя вершы Жыбуля, сьвет вакол нас яны асьвятлялі – нібы лямпачкі, якія так любіць іх зь Верай сын Кастусь.

Слова “Тазіку Беларускаму”:

“Весялун-мясажор. Масажор. Нардычны сфінксападобны арыстакрат. Чарапная каробка – паліндрамідальная. Перакананьні каменістычнага камуніста. Любіць забаўляцца зь першымі кветкамі”.

Алесь Туровіч і Ўсевалад Гарачка

Алеся Туровіча, які разам зь Сержам Мінскевічам прыдумаў і распрацаваў напачатку дзевяностых транслягізм, я ведаю даўно – але неяк так выйшла, што размаўлялі мы мала: Алесь жыў недзе на вяршынях духу, дзе разважаў пра актуалізацыі архаічных тэкстаў, а я загараў унізе, на горных сьцежках. Што такое транслягізм, я патлумачыць не вазьмуся, але працытую верш Алеся, які мне вельмі падабаўся – і які тут акурат у тэму:

Сутра транслягізму

У кожным Буме з гэтых сьветаў

Ёсьць бясконцыя Бамы і Літы…

На кончыку кожнага валаска майго ката

Зьяўляюцца напісальныя Чыстыя Землі.

Усе бясконцыя і бязьмежныя каты

Сабраны на кончыку аднаго валаска майго ката”.

У часы першых капіравальных апаратаў Алесь пісаў пра каханьне Капіркі і Аркуша і асэнсоўваў Гайнрыха Альтшулера – і “Тазік” ня хлусіць, калі кажа пра постмадэрніста Туровіча:

“Лябірытальны. Высокаклявіятурны. Рызомаскапічны. Дымарэаідальны. Куцвыпільны. Кролыталістычны. Вошэпдмпчжыйны. Яфновіць кіклюжыць сафэру імблам запатаплам”.

Менавіта гэтым ён і займаўся, але ўва мне больш за кіклюжаньні імблам адгукаліся такія радкі:

“Тыя хто былі перад табой

Ты казаў і усе паснулі

Ад тваіх чароўных слоў”.

“Сардэчны гарачун” Усевалад Гарачка, зь якім мы былі знаёмыя досыць павярхоўна, запамінаўся, аднак, зь першага слова. Ягоны “Наказ Гіла Нілевіча Толіку” з задавальненьнем цытавалі ў цесных кампаніях:

“– Беражы, Толік, мову!

Беражы, тваю маць,

Маці родную!

– Берагу, Гілніевіч,

Берагу.

Дрэнна зробіцца: воўкам, бывае, завыю,

На сьцены драпаюся,

А родную – берагу.

– На кітайскай кажы,

Вуснамі чужую пагань,

А родную – беражы,

На чорны дзень хавай,

Як апошні грош,

Вош ядроная”.

Неблагі быў паэт. А болей нічога не напішу пра Севу – бо падазраю, што ягонае бумбамлітаўскае мінулае яму хочацца забыць гэтаксама, як мне – маё “правакацыйнае”.

І тут напісаўся верш

…Вы, з кім я рабіў Маленькую Літаратурную Рэвалюцыю,

мае старыя сябры-слупы

я пішу пра вас як пра памерлых

добра або нічога

нават пупы зямлі зарастаюць

што ўжо казаць пра вушы,

за якія мы некалі цягалі старое мастацтва

сустракаю вас выпадкова ў “Лідо”

на імпрэзах бязьлюдных як вуліцы і ў гэтай дурацкай кнізе

паціскаю вам рукі і думаю

добра або нічога

добра або нічога

patria es muerte

Чытайце папярэднія часткі кнігі Альгерда Бахарэвіча «Мае дзевяностыя»:

Разьдзел першы. 2018

Разьдзел другі. Школа

Разьдзел другі. Школа. Частка 2

Разьдзел трэці. Мова: гісторыя хваробы

Разьдзел трэці. Мова: гісторыя хваробы. Частка 2

Разьдзел чацвёрты. Студэнт з Гораду Цемры

Разьдзел чацвёрты. Студэнт з Гораду Цемры. Частка 2

Разьдзел пяты. Шэф у гістэрыцы

Разьдзел пяты. Шэф у гістэрыцы. Частка 2

Разьдзел шосты. Чытаць і пісаць

Комментировать